Search
Home

Όλοι αναπολούμε τα παιδικά μας χρόνια ως τα πιο ξέγνοιαστα της ζωής μας. Και ως έναν βαθμό ήταν. Ωστόσο, σίγουρα δεν ήταν όσο ανέμελα τα θεωρούμε εκ των υστέρων. Το άγχος δυστυχώς δεν γνωρίζει ηλικία και τα παιδιά μπορούν επίσης να κινδυνεύουν από αυτό.

Τι είναι το άγχος
Το αίσθημα του άγχους το αναγνωρίζουμε όλοι. Αν έπρεπε να το ορίσουμε, θα λέγαμε ότι πρόκειται για μία επίμονη ανησυχία, έναν συνεχιζόμενο φόβο ότι κάτι θα πάει στραβά, ότι δε θα καταφέρουμε να ανταποκριθούμε με επιτυχία στις υποχρεώσεις ή στις προσδοκίες που έχουμε εμείς από τον εαυτό μας ή άλλοι.
Συνήθως βέβαια θεωρούμε ότι το άγχος είναι «προσόν» αποκλειστικά των ενηλίκων. Κι όμως, το άγχος μπορεί να «χτυπήσει» και τα παιδιά κατ’ αναλογίαν βέβαια και για διαφορετικούς λόγους απ’ ό,τι τους ενήλικες. Και μπορεί αυτοί οι λόγοι στα δικά μας μάτια να φαντάζουν πια ασήμαντοι, για ένα παιδί όμως -που ο κόσμος του είναι διαφορετικός από τον δικό μας- είναι πάρα πολύ σημαντικοί.

Πόσο συχνό είναι το άγχος στα παιδιά;
Σύμφωνα με σχετική έρευνα που είχε γίνει το 2018 (Ghandour et al. 2018) 7,1% των παιδιών 3-17 ετών στις ΗΠΑ έχουν διαγνωστεί με κάποια αγχώδη διαταραχή. Στην ίδια έρευνα μάλιστα προέκυψε και ότι 3,2 % των παιδιών της ίδιας ηλικιακής ομάδας έχουν διαγνωστεί με κατάθλιψη. Μάλιστα, φάνηκε ότι 3 στα 4 παιδιά με κατάθλιψη, εμφανίζουν παράλληλα άγχος. Την ίδια στιγμή, πάνω από 1 στα 3 παιδιά με άγχος (37,9%) εμφανίζουν επίσης συμπεριφορικά προβλήματα ενώ 1 στα 3 έχει επίσης κατάθλιψη… Επίσης, τουλάχιστον 1 στα 3 παιδιά (36,6%) με συμπεριφορικά προβλήματα, εμφανίζει και άγχος. Φαίνεται δηλαδή ότι το άγχος είναι πολύ πιθανό να συνυπάρχει και με άλλα προβλήματα ψυχικής υγείας, είτε ως αίτιο είτε ως αποτέλεσμα, δημιουργώντας έναν φαύλο κύκλο που για να σπάσει, απαιτεί συστηματική παρέμβαση. Σύμφωνα με στοιχεία που δημοσίευσε το Ινστιτούτο Childmind το 2018, το άγχος επηρεάζει περίπου το 30% παιδιών και εφήβων ωστόσο μόνο το 20% από αυτά λαμβάνει κάποιου είδους βοήθεια.
Όταν το άγχος φτάνει να δημιουργεί εμπόδια στη ζωή του παιδιού υπονομεύοντας τη λειτουργικότητά του, μιλάμε πλέον για αγχώδη διαταραχή. Έχουν μάλιστα ανιχνευτεί διάφορα είδη αγχωδών διαταραχών ανάλογα με την αιτιολογία και τα συμπτώματα.
Υπάρχει π.χ. το άγχος του αποχωρισμού όταν το παιδί καταβάλλεται από άγχος όταν πρέπει να απομακρυνθεί από τους γονείς του. Υπάρχει επίσης, η κοινωνική αγχώδης διαταραχή όταν το παιδί τρέμει στην ιδέα να συναναστραφεί κόσμο. Η γενικευμένη αγχώδης διαταραχή όταν το άγχος είναι διάχυτο και επηρεάζει σχεδόν κάθε σκέψη του παιδιού (π.χ. να φοβάται συνεχώς ότι θα συμβεί κάτι κακό στο ίδιο ή στο περιβάλλον του). Ένα παιδί μπορεί επίσης να υποφέρει από διαταραχή πανικού που εκδηλώνεται με έντονα σωματικά συμπτώματα (ζαλάδα, εμετοί, ταχυκαρδία, εφίδρωση κ.λπ.), φοβίες κ.ά.

Πού οφείλεται όμως το άγχος των παιδιών;
Ως προς αυτό υπάρχει μία σειρά απαντήσεων. Επιστημονικά στοιχεία δείχνουν ότι για το άγχος των παιδιών μπορεί να ευθύνεται μία σειρά παραγόντων. Π.χ. από διάφορες έρευνες έχει φανεί ότι τα παιδιά που ζουν κάτω από το όριο της φτώχειας είναι πιο πιθανό να εμφανίζουν άγχος. Επομένως, οι κοινωνικοοικονομικές συνθήκες γενικά φαίνεται ότι παίζουν ρόλο. Όπως ρόλο φαίνεται ότι παίζει και η κληρονομικότητα. Πρόσφατη έρευνα (Davies et al., 2015) , έδειξε ότι ένα γονίδιο (RBFOX1) μπορεί να αυξάνει την πιθανότητα εμφάνισης της γενικευμένης αγχώδους διαταραχής ενώ το ίδιο έδειξε και μία επόμενη έρευνα (Gottschalk & Domschke, 2016) τόσο για τη ΓΑΔ όσο και για την κοινωνική αγχώδη διαταραχή και τη διαταραχή πανικού. Σε παρόμοια συμπεράσματα έχουν καταλήξει πάντως και μεταγενέστερες μελέτες. Φυσικά ρόλο παίζει και το περιβάλλον του παιδιού καθώς έχει φανεί – αν και ίσως είναι αυταπόδεικτο- ότι τα παιδιά που μεγαλώνουν σε ένα αυστηρό σπίτι, με υπερβολικές προσδοκίες και ασφυκτικό πρόγραμμα (π.χ. υπερβολικά πολλές δραστηριότητες) ή με ξεσπάσματα βίας και θυμού, παρουσιάζουν σαφώς εντονότερα σημάδια άγχους. Όπως επίσης, αν στο σπίτι υπάρχει κάποιο δυσεπίλυτο πρόβλημα (θέμα υγείας, διαζύγιο, απώλεια αγαπημένου προσώπου κ.λπ.) ή απλά αν τα παιδιά εκτίθενται πολύ σε βίαιο περιεχόμενο στα ηλεκτρονικά μέσα (ταινίες, βιντεοπαιχνίδια κ.λπ.). Επίσης, αν οι γονείς είναι αγχώδεις, ακόμα και αν δεν έχουν κληροδοτήσει το άγχος τους στα παιδιά με βιολογικό τρόπο, σίγουρα τους το κληροδοτούν μέσω της συμπεριφοράς τους.

Το πρόβλημα μεγαλώνει
Το 2007 τα παιδιά 6-17 ετών που είχαν διαγνωστεί με άγχος στις ΗΠΑ αποτελούσαν το 5,5% της ηλικιακής τους ομάδας. Το 2012 το αντίστοιχο ποσοστό ανήλθε σε 6,4% (Bitsko et al., 2018) ενώ, σύμφωνα με έρευνα του 2019, αυτή τη φορά από τη Δανία (Dalsgaard et al., 2019) περίπου 15% των παιδιών 6-17 ετών λαμβάνουν διάγνωση κάποιας διαταραχής ψυχικής υγείας. Η ίδια έρευνα έδειξε ότι ο αντίστοιχος κίνδυνος για παιδιά κάτω των 6 ετών ήταν 2%.
Η πανδημία -όπως έχει αναφερθεί συχνά όλον αυτόν τον καιρό- επίσης επηρέασε σε υπερβολικό βαθμό την επίπτωση του άγχους στα παιδιά καθώς σύμφωνα με μία έγκυρη επιθεώρηση 29 σχετικών μελετών (JAMA Pediatrics), τα ποσοστά διπλασιάστηκαν! Πριν την πανδημία, τα καταγεγραμμένα ποσοστά άγχους στα παιδιά στις ΗΠΑ αντιστοιχούσαν σε 11,6%. Στη διάρκειά της όμως άγγιξαν το 20,5%!
Την ίδια στιγμή, μια νέα πηγή άγχους διαφαίνεται στον ορίζοντα. Η κλιματική αλλαγή που φαίνεται ότι έχει ήδη ξεκινήσει να επηρεάζει σημαντικά τα παιδιά και τους νέους. Έρευνα που έγινε σε άτομα 16-25 ετών από 10 χώρες έδειξε ότι τα ¾ των συμμετεχόντων θεωρούν το μέλλον «τρομαχτικό» ενώ το 45% από τους 10000 συμμετέχοντες δήλωσε ότι νιώθει άγχος και ανησυχία εξαιτίας της κλιματικής κρίσης που μάλιστα παρεμποδίζει τη λειτουργικότητά τους στην καθημερινή τους ζωή… Η συγκεκριμένη έρευνα έγινε πολύ πρόσφατα από το Πανεπιστήμιο του Μπαθ στη Βρετανία, το Κέντρο Στάνφορντ για την Καινοτομία στην Παγκόσμια Υγεία και άλλους έγκριτους φορείς.
Και πέρα από αυτά, μία πηγή άγχους που φαίνεται ότι παγιώνεται στα παιδιά, ειδικά αυτά που βρίσκονται κοντά ή στην εφηβεία, είναι η κατάχρηση των social media και ο υπερβολικός χρόνος μπροστά στις οθόνες που μπορεί να τα γεμίσει με ανασφάλεια για την εμφάνισή τους, την κοινωνικοοικονομική τους κατάσταση, να τα μετατρέψει σε θύματα ψηφιακού μπούλινγκ κ.ο.κ. Πολλές έρευνες, δυστυχώς, καταδεικνύουν ότι η επιρροή των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και η ψηφιακή ζωή των παιδιών, μπορεί να υπονομεύσει σοβαρά την ψυχική τους υγεία όταν η έκθεσή τους σε αυτά γίνεται χωρίς όρια…

Τα σημάδια στα παιδιά
Κάθε παιδί μπορεί να έχει τον δικό του ξεχωριστό τρόπο να αντιδρά στο άγχος ανάλογα με την ηλικία και την προσωπικότητά του. Ωστόσο, γενικά υπάρχουν κάποια συμπτώματα και σημεία τόσο σωματικά όσο και συμπεριφορικά που μπορούν να μας βοηθήσουν να καταλάβουμε πότε το παιδί μας υποφέρει και να κάνουμε κάτι γι’ αυτό. Ας μην ξεχνάμε ότι ειδικά στις μικρότερες ηλικίες, τα παιδιά δεν έχουν τα γνωστικά εργαλεία να μας δείξουν τι νιώθουν. Δεν μπορούν π.χ. να επιστρατεύσουν τις κατάλληλες λέξεις. Γι’ αυτό είναι πολύ σημαντικό να δίνουμε σημασία στον τρόπο που φέρονται ώστε να εντοπίσουμε τις πιθανές αλλαγές το συντομότερο δυνατό.

Ας περάσουμε λοιπόν να δούμε τα σημεία που θα πρέπει να μας κινητοποιήσουν:
Συμπεριφορά
Δυσθυμία
Eπιθετικότητα
Eυερεθιστότητα και θυμός
Προσκόλληση πάνω μας
Nευρικότητα
Δυσκολία στη συγκέντρωση
Άρνηση να πάει σχολείο
«Mπλεξίματα» στο σχολείο (π.χ. συχνοί τσακωμοί με παιδιά)
Kαταστροφή αντικειμένων
Yποτίμηση της αυταξίας του και των ικανοτήτων του
Aπομόνωση και απόσυρση από ασχολίες που συνήθως απολάμβανε
Σωματικά συμπτώματα
Νυχτερινή ενούρηση
Στομαχόπονος
Πονοκέφαλος
Ζαλάδες
Γαστρεντερικά προβλήματα (διάρροια, εμετοί)
Διαταραχή στο φαγητό (ανορεξία, υπερφαγία)
Διαταραχές στον ύπνο (αϋπνία, εφιάλτες κ.λπ.)
Αυτά είναι τα συνηθέστερα σημάδια εκδήλωσης του άγχους που χρησιμοποιούν ως όχημα το σώμα του παιδιού. Προτού ωστόσο καταλήξουμε ότι οφείλονται στο άγχος, πρέπει να συμβουλευτούμε τον παιδίατρό μας και να αποκλείσουμε οποιαδήποτε παθολογική αιτία.

Γράφει η

Αλεξάνδρα Καππάτου,

Ψυχολόγος – Παιδοψυχολόγος