Καθαρά Δευτέρα: ο Συμβολισμός, η ιστορία και το έθιμο του χαρταετού

«Η Καθαρά Δευτέρα σηματοδοτεί την έναρξη της Σαρακοστής για την ορθόδοξη εκκλησία. και το τέλος των Απόκρεω, της κραιπάλης και της κρεοφαγίας. Οι επόμενες ημέρες που ακολουθούν μέχρι την ημέρα του Πάσχα, είναι ημέρες νηστείας και κάθαρσης της ψυχής και του σώματος εξού και ο χαρακτηρισμός «Καθαρά».

Έτσι λοιπόν νηστίσιμα εδέσματα όπως λαγάνα (αζύμωτο ψωμί), ταραμάς, χόρτα κα. γεμίζουν τα τραπέζια εκείνη την ημέρα. Όμως πώς συνδέεται το έθιμο του πετάγματος του Χαρταετού και η έξοδος στη φύση με την Καθαρά Δευτέρα;
Αυτό που ίσως δεν γνωρίζουν οι περισσότεροι είναι ότι ανήμερα της Καθαράς Δευτέρας η εκκλησία θυμάται την έξοδο των Προπατόρων, Αδάμ και Εύας από τον παράδεισο, εξαιτίας της ανυπακοής τους, χάνοντας ότι τους χαρίστηκε απλόχερα, ακόμα και τη σχέση με το Θεό. Οι πόρτες του παράδεισου έκλεισαν πίσω τους.

Γλυκύτατοι ύμνοι ηχούν στις εκκλησιές μας όλη την περίοδο του Τριωδίου και κυρίως την Καθαρά Δευτέρα, εξιστορώντας την έξοδο και τις συνέπειές της. Έτσι λοιπόν κι εμείς λαχταρώντας την επιστροφή στον παράδεισο βγαίνουμε στην εξοχή κι ερχόμαστε κοντά στη φύση.

Νηστεύουμε για την κάθαρση της ψυχής και την εξιλέωση της ανθρωπότητας από το Προπατορικό αμάρτημα. Πετάμε τον χαρταετό σαν το πέταγμα της ψυχής μας στους Ουρανούς, για να φθάσουμε το Θεό. Το σώμα του χαρταετού και η ουρά, συμβολίζουν αντίστοιχα το σώμα και την ψυχή του ανθρώπου και για να πετάξει ψηλά πρέπει να υπάρξει ισορροπία μεταξύ τους.
Ο εορτασμός της Καθαράς Δευτέρας έχει τις ρίζες του στα βυζαντινά χρόνια όπου ονομαζόταν Απόδοση- Απόθεση και τελούταν με συνοδευτικά δρώμενα. Ύμνοι σώζονται μέχρι τις μέρες μας όπως το « Ίδε το έαρ το καλόν πάλιν επανατέλει φέρον υγείαν και χαρά και την ευημερίαν».

Το έθιμο του χαρταετού είναι μεταγενέστερο, δανεισμένο από την Ανατολή (κυρίως την Κίνα όπου η πρώτη κατασκευή χαρταετού χρονολογείται το 1000πΧ.. Κάθε τόπος στην Ελλάδα έχει τις δικές του ιδιομορφίες σχετικά με τα έθιμα της Καθαράς Δευτέρας.

Σε ορισμένες περιοχές οι νοικοκυρές καθαρίζουν τις κατσαρόλες και τα χάλκινα σκεύη με σταχτόνερο για να αστράψουν και βάφουν λευκά τα πεζοδρόμια και τις ταράτσες.

Στη Βόνιτσα υπάρχει το έθιμο του «αχυρένιου Γληγοράκη», στη Βιστωνίδα το έθιμο των «Μουτζούριδων», στη Θήβα ο «Βλάχικος γάμος», στα Μεστά της Χίου «το έθιμο του Αγά» και πολλά άλλα ανά την Ελλάδα.
Τα κούλουμα, όπως ονομάζεται η έξοδος στη φύση και το πέταγμα του αετού, είναι μια καλή ευκαιρία μάζωξης της οικογένειας και των αγαπημένων ανθρώπων γύρω από το σαρακοστιανό τραπέζι αλλά και σε ατομικό επίπεδο, το έναυσμα μιας προσπάθειας αποτοξίνωσης του σώματος και συνάμα, ανάτασης και κάθαρσης της Ψυχής.

Καλά Κούλουμα!»

Η ιστορία και το έθιμο του πετάγματος χαρταετού στην Ελλάδα

Καθαρά Δευτέρα χωρίς πέταγμα χαρταετού… δεν γίνεται! Μπορεί, σήμερα, ο χαρταετός να συνδέεται με τα Κούλουμα και την «ανάταση» της ψυχής μετά την Αποκριά, αλλά πριν χιλιάδες χρόνια θεωρούνταν απαραίτητος για την επιστήμη και τις μεταφορές. Από το 500 π.Χ., ο άνθρωπος φανταζόταν να πετάει σαν ένα πουλί, να ξεπεράσει τη βαρύτητα.
Πατρίδα του χαρταετού… η Αρχαία Κίνα!
Οι Κινέζοι ήταν οι πρώτοι που ανακάλυψαν τον χαρταετό! Πριν από 3.000 χρόνια, οι χαρταετοί αποτελούσαν ένα ιερό σύμβολο και κατασκευάζονταν με καλάμια μπαμπού, μετάξι για το πανί και την ουρά… και είχαν τη μορφή δράκου. Από εκεί, ο χαρταετός κατευθύνθηκε προς την Ασία, την Ευρώπη (από τον Μάρκο Πόλο), την Αμερική και την Αυστραλία. Σήμερα, στην Κίνα διοργανώνονται κάθε χρόνο διαγωνισμοί για τον ομορφότερο χαρταετό… σε σχήμα ψαριών, πουλιών, δράκων με πολλές σφυρίχτρες ή σωλήνες πάνω τους. Παράλληλα, στη Βόρεια Ινδία, οι πολίτες συμμετέχουν τη γιορτή «Basant», πετώντας χαρταετούς από τις ταράτσες των σπιτιών τους και προσπαθώντας να κατακτήσουν τον ουρανό μέσα από «μάχες».

Ο χαρταετός ως το πείραμα των μετεωρολόγων

Ο Benjamin Franklin το 1750 είχε την ιδέα να μελετήσει τον ηλεκτρισμό της ατμόσφαιρας, πετώντας χαρταετό εν ώρα καταιγίδας… και δημιουργώντας αστραπές! Παράλληλα, Φυσικός Alexander Graham Bell το 1890, δημιούργησε τους χαρταετούς-κουτιά που οδηγούσαν προς τον ουρανό τα απαραίτητα μετεωρολογικά όργανα. Σκοπός του να μετρήσει την ταχύτητα του αέρα, τη θερμοκρασία, την πίεση και την υγρασία. Ωστόσο, υπάρχουν στοιχεία που ισχυρίζονται ότι τα πειράματα άρχισαν από την Αρχαία Ελλάδα τον 4ο αιώνα π.Χ από τον Αρχύτα του Τάραντος , ο οποίος μελετούσε την αεροδυναμική επιστήμη.

Πετούσαν με τη βοήθεια χαρταετών

Τέσσερις χαρταετοί κατάφεραν να ανυψώσουν από το έδαφος τον Lawrence Hargrave το 1894, δίνοντας του την αφορμή να εφεύρει το ανεμόπτερο και την πρώιμη μορφή του κινητήρα ενός αεροπλάνου. Μετά από περίπου δέκα χρόνια, ο Samuel Franklin Cody κατάφερε να ταξιδέψει μέσα από τη Μάγχη με ένα «μεταφορικό μέσο» που πετούσε εξαιτίας των χαρταετών… Παράλληλα, στις αρχές του 20ου αιώνα, οι χαρταετοί βοήθησαν τους στρατιώτες να σηκώνουν ψηλά τους παρατηρητές, ώστε να βλέπουν από μακριά τους εχθρούς.

Το έθιμο του χαρταετού… στην Ελλάδα!

Η παλιότερη απόδειξη του χαρταετού… αποτελούσε ένα αγγείο της Αρχαίας Ελλάδας που αναπαριστά μια κόρη να κρατά μια λευκή σαΐτα δεμένη με νήμα. Σήμερα, μικροί και μεγάλοι πετούν το χαρταετό όσο πιο ψηλά μπορούν, γεμίζοντας με χρώματα τον ουρανό και χαρά τις οικογένειες. Όμως πέρα από τη διασκέδαση, ο χαρταετός αποτελεί το σύμβολο της ψυχικής ανάτασης, την οποία αισθανόμαστε, όταν καταφέρνουμε μετά από κόπο να σηκώσουμε ψηλά το χαρταετό! Πιο συγκεκριμένα, αυτός χαρακτηρίζει την ψυχική κάθαρση και συνδέεται άμεσα με το πτηνό Αετό, το σύμβολο του θεού Δία, εκφράζοντας παράλληλα την ικανότητα παρατήρησης του ορατού και του αόρατου…

Μαρίνα Αυγερινού
Αγιογράφος – Συντηρήτρια αρχαιοτήτων και έργων τέχνης