H διπλή υπόσταση της Σκύρου

Στο νησί που  αναπτύχθηκε αξιόλογη λαϊκή τέχνη στο νησί των αέρηδων την Σκύρο μας ξεναγεί κείμενο του ο Γιάννης Μαντάς και τις  Φωτογραφίες του ο  Παναγιώτης Σαρρής μέσα από το thetravelbook.gr. Στο ταξίδι αυτό συναντάς υπέροχες παράλιες μεθάς από τον πολιτισμό ,την  ποίηση και νιώθεις παιδί αντικρίζοντας τα Σκυριανά αλογάκια.

Πάλη με τους αέρηδες, βουτιές σ’ ανεξερεύνητες παραλίες, βόλτες με το σκυριανό αλογάκι, και μια ιστορία αιώνιας ποίησης· στη Σκύρο δύο ολότελα διαφορετικά νησιά γίνονται ένα κι εσύ βάζεις τα δυνατά σου για να τα δεις όλα!

Χαρακτηριστικές καμάρες στα στενορύμια της Χώρας

Φαντάσου ένα κυκλαδονήσι που… παραστράτησε, που ξέφυγε απ’ τη ρότα του κι βάλθηκε ν’ ανέβει μέχρι τις Σποράδες. Κάπου καταμεσής της διαδρομής, στ’ ανοιχτά της Εύβοιας, κοντοστάθηκε κι έριξε άγκυρα ανάμεσα στα δύο συμπλέγματα, σαν να μην μπορούσε να αποφασίσει πού θα ‘θελε να ανήκει.

Και η απάντηση -όπως πάντα- βρίσκεται κάπου στη μέση: η Σκύρος θα μπορούσε κάλλιστα να ‘ναι η βορειότερη των Κυκλάδων, μια και το νότιο μισό της θυμίζει έντονα το γνωστό, άγονο αιγαιοπελαγίτικο τοπίο· «Ανεμόεσσα» το είχαν πει οι αρχαίοι, από το συνεχές σφυροκόπημα του αέρα που δεν παύει δευτερόλεπτο και ώρες ώρες αχρηστεύει την κλίμακα των μποφόρ!

Μικρές ακτές και κολπίσκους θα ανακαλύπτεις συνέχεια

Ομως η Βόρεια Σκύρος είναι «καθαρές Σποράδες» (ή Εύβοια, αν προτιμάς), κατάφυτη και πλούσια σε δάση· «Πιτυούσα» την έλεγαν τούτη οι αρχαίοι, πευκόφυτη δηλαδή, κι έτσι ακριβώς παραμένει ακόμη. Σκύρος καταπράσινη και Σκύρος άγρια, λοιπόν, δύο αλλιώτικα νησιά που έσονται εις σάρκαν μίαν.
Ωδή στη λειτουργικότητα
Στη Σκύρο έρχεσαι σε (ούτε) δυο ώρες από την Κύμη, με τον Αχιλλέα· όχι τον γνωστό ήρωα, που μεγάλωσε και εκπαιδεύτηκε κατά τας ομηρικάς γραφάς στο νησί, αλλά με τον σύγχρονο Αχιλλέα που δεν πάει πίσω κι αυτός σε… ηρωισμό. Είναι το πλοίο της εταιρείας λαϊκής βάσης της Σκύρου που εξυπηρετεί την ακτοπλοϊκή σύνδεση με την Παραλία της Κύμης, και που βρέξει-χιονίσει θα πάει (και θα φέρει) τους Σκυριανούς στην αντίπερα όχθη.

Αν δεν έχεις επιλέξει λοιπόν, τον γρήγορο από αέρος δρόμο, το λιμάνι της Λιναριάς είναι η πρώτη χειραψία με τη Σκύρο. Μικρό και συμμαζεμένο, με τις ψαροταβέρνες του να σερβίρουν την καλύτερη (κατά τους απανταχού καλοφαγάδες) αστακομακαρονάδα της Ελλάδας και στρατηγικά τοποθετημένο ώστε να απολαμβάνει κι ένα εντυπωσιακό ηλιοβασίλεμα.

Από τη Λιναριά ξεκινούν δύο διαδρομές, μία προς τη Νότια Σκύρο και μία προς τη συγκλονιστική Χώρα. Γιατί συγκλονιστική; Η Χώρα της Σκύρου, πρώτα απ’ όλα, είναι βγαλμένη λες από την καρδιά των Κυκλάδων. Σπίτια ολόλευκα, χτισμένα στην πλαγιά του λόφου και υπό την προστασία του κάστρου, εικόνα οικεία και αγαπημένη.

Ομως οι Σκυριανοί πήγαν το πράγμα ακόμα παραπέρα: όταν από τον φόβο των πειρατών χτίζονταν τα σπίτια αμφιθεατρικά του λόφου (ώστε το κάστρο να παρέχει προστασία), ο χώρος ήταν είδος εν ανεπαρκεία. Κάτι έπρεπε να κάνουν ώστε να εκμεταλλευτούν τον λιγοστό χώρο που διέθεταν, όχι πάνω από 60 τ.μ., και να οργανώσουν τα σπιτικά τους με τρόπο πρακτικό και έξυπνο.

Χτισμένος στον βράχο ο Αγιος Νικόλαος, στα Πουριά

Και όχι μόνο βρήκαν τη λύση, αλλά το έκαναν και… επιστήμη! Το περίφημο «σκυριανό σπίτι» είναι μια αληθινή ωδή στην εργονομία και τη λειτουργικότητα, δεν υπάρχει εκατοστό που δεν αξιοποιείται, σε σημείο που να αναρωτιέσαι πώς μέσα σε τόσο λίγα τετραγωνικά μπορούσε να σταθεί το σπιτικό μιας πολυμελούς οικογένειας.

Αποκορύφωμα της άψογης (όπως διατείνονται ειδικοί!) διαρρύθμισης είναι το πατάρι όπου βρισκόταν το κρεβάτι της οικογένειας, ενώ από τον κανόνα δεν ξεφεύγουν ούτε και τα έπιπλα του σκυριανού σπιτιού.

Τα περίφημα ξυλόγλυπτα χειροποίητα σκαμνιά της Σκύρου, συνήθως από ξύλο μουριάς ή σφεντάμι, δεν ξεπερνούν τα 37 εκατοστά, όμως χάρη στην εργονομία τους και την κεκλιμένη πλάτη τους είναι ιδιαίτερα ξεκούραστα για τον καθήμενο.

Ενα τυπικό σκυριανό σπίτι με τα σκαμνιά του και όλα τα παρεμφερή θα δεις στο εργαστήρι του ξυλογλύπτη Λευτέρη Αυγοκλούρη, λίγο έξω από τη Χώρα προς το Αχίλι.
Φύσα αγέρι!
Σπίτια μικρά λοιπόν, κατάλευκα, κυβόσχημα, με λιακά (επίπεδες στέγες) και ελάχιστα, τέσσερα-πέντε μόλις, με κεραμίδια. Γιατί; «Γιατί σαν πιάσουν τα μποφόρ εδώ, τα κεραμίδια θα φτάσουνε στην Ανδρο!» λένε οι Σκυριανοί, και άδικο δεν έχουν. Ο αέρας είναι σχεδόν μόνιμος σύντροφος του νησιού, μα θα τον νιώσεις πιο καλά σαν έρθεις στη Νότια Σκύρο.

Ερημικό και άγριο το τοπίο στο οροπέδιο του Αρι, στη νότια Σκύρο

Στη Χώρα ακόμα, θα διαλέξεις ένα από τα μαγαζιά της κεντρικής πλατείας για τον καφέ σου, κι έπειτα θα χαθείς στα δεκάδες στενορύμια της, ανάμεσα σε λευκά πλακόστρωτα και αυλές, πολύχρωμες πόρτες και φιδογυριστές στροφές.

Ανεβαίνοντας θα φτάσεις μέχρι το μοναστήρι του Αγίου Γεωργίου και το Κάστρο (ακόμη δεν είναι επισκέψιμο), ενώ ακολουθώντας τη Μεγάλη Στράτα θα έρθεις μέχρι την πλατεία Αιώνιας Ποίησης ή Ρούπερτ Μπρουκ, με τον ανδριάντα αφιερωμένο στον Αγγλο ποιητή που άφησε στη Σκύρο την τελευταία του πνοή· μα για τον Μπρουκ θα πούμε κι άλλα αργότερα.

Ετοιμάζεται το τυρί διά χειρός Δημήτρη Μαυρίκου

Δίπλα στην πλατεία θα επισκεφτείς το αρχαιολογικό μουσείο της Σκύρου και ακολουθεί μια μεγάλη έκπληξη. Το λένε Μουσείο (Μάνου και Αναστασίας) Φαλτάιτς, όμως δεν είναι ένα συνηθισμένο μουσείο. Στην ουσία δεν είναι καν «μουσείο». Είναι το σπίτι του Μάνου Φαλτάιτς, Σκυριανού συγγραφέα, ζωγράφου και συλλέκτη που λειτουργεί ως λαογραφική έκθεση, βιβλιοθήκη, κύτταρο πολιτισμού και χώρος διανόησης

Από τα εκθέματα που ξεχωρίζουν είναι μία αυθεντική, χειρόγραφη προκήρυξη της Φιλικής  Εταιρείας (σπανιότατη καθώς τα έγγραφα αυτά συνήθως καταστρέφονταν για να μην πέσουν σε λάθος χέρια) και η Αποκήρυξη της Ελληνικής Επανάστασης όπως συντάχθηκε από τον Πατριάρχη Γρηγόριο Ε΄.
Φυσικός κυματοθραύστης
Από την πλατεία Μπρουκ η θέα που απολαμβάνεις δεν έχει ταίρι: είναι η μεγάλη αμμουδιά που απλώνεται στους δύο παραθαλάσσιους οικισμούς, τον Μώλο και τα Μαγαζιά. Το καλοκαίρι μεγάλο μέρος της οργανωμένης ακτής καλύπτεται από ομπρέλες και ξαπλώστρες με τα ταβερνάκια να εξυπηρετούν τις γαστριμαργικές αναζητήσεις ντόπιων και ξένων.

Και μια ο λόγος για γαστρονομία, αν βρεθείς χειμώνα στη Σκύρο αναζήτησε το λεγόμενο «πιθαρίσιο τυρί»: δεν είναι εύκολο να το βρεις, κάποιοι Σκυριανοί αστειευόμενοι λένε ότι «χρειάζεσαι μέσον για να το δοκιμάσεις!», όμως αν τα καταφέρεις, θα δεις πως δεν έχεις απολαύσει τέτοια νοστιμιά.

Είναι σκληρό, αιγοπρόβειο τυρί που αποθηκεύεται σε κεφάλια μέσα στο πιθάρι, ανάμεσα σε στρώσεις θυμαριού. Οταν το πιθάρι γεμίσει, καλύπτεται με πέτρινη πλάκα, σφραγίζεται καλά, και μένει έτσι από τον Ιούλιο (της Αγίας Μαρίνας) μέχρι τα Χριστούγεννα, όταν και ξανανοίγει. Ελάχιστοι το κάνουν πια, εξ ου και το δυσεύρετο του πράγματος…

Πέφτει το σούρουπο στη Χώρα και στο φόντο το Αιγαίο

Λίγο πιο πέρα από τον Μώλο απλώνονται αρχαία λατομεία, με το εκκλησάκι του Αγίου Νικολάου «εντοιχισμένο» στον βράχο και απέναντι το νησάκι του Αγίου Ερμολάου, με το ομώνυμο ξωκλήσι.

Πηγαίνοντας για τα καλά από τη Χώρα, επιβάλλεται μια επίσκεψη στο εκκλησάκι του Αγίου Δημητρίου, στον Φερεκάμπο. Η αγιογραφία της Κρίσεως είναι εντυπωσιακή, ενώ λίγο πιο πέρα από το ναό, σε μια στέρνα ζουν και κολυμπούν δεκάδες χρυσόψαρα!

Αφοβο και κοινωνικό το σκυριανό αλογάκι, στο οροπέδιο του Αρι

Και τώρα σειρά έχει η εύφορη, Βόρεια Σκύρος. Πεύκα, σφεντάμια, κουμαριές, σχίνα, κέδρα συνθέτουν το καταπράσινο σκηνικό της Μερόης, άλλη μια ονομασία του βόρειου νησιού. Εδώ στον Βορρά είναι και το αεροδρόμιο της Σκύρου (το νησί θεωρείται το «φυσικό αεροπλανοφόρο» της Ελλάδας), εδώ και το αρχαίο λιμάνι.

Παράδοξο αυτό το τελευταίο! Με τόσο απάνεμο όρμο στη Λιναριά, πώς και οι αρχαίοι Σκυριανοί επέλεξαν να φτιάξουν το λιμάνι τους εδώ, στην τοποθεσία Παλαμάρι, ελάχιστα προστατευμένο κι εκτεθειμένο σε κάθε λογής ανέμους;

Δείγμα σκυριανού σπιτιού, στο εργαστήρι του Λευτέρη Αυγοκλούρη

Την απάντηση δίνει η Γεωγραφία: οι αρχαίοι είχαν συνειδητοποιήσει πως τα ισχυρά ρεύματα του Ελλήσποντου διέσχιζαν το Αιγαίο και έβγαζαν κατευθείαν σε τούτη την ακτή της Σκύρου, χωρίς κόπο, πανιά και λοιπές ιστορίες· και προτού συναντήσουν και την Εύβοια, εξ ου και το νησί θεωρείται και ως ένας πρώτης τάξεως φυσικός κυματοθραύστης της γειτονικής μεγαλονήσου.

Την 3η χιλιετία, λοιπόν, έστησαν το λιμάνι τους στο σημερινό Παλαμάρι, σε ένα τοπίο αρκετά διαφορετικό τότε απ’ ό,τι τώρα αλλά εξίσου εκτεθειμένο στις ορέξεις των ανέμων. Σήμερα ο αρχαιολογικός χώρος διαμορφώνεται αριστοτεχνικά, λειτουργεί μάλιστα και ένας καλοφτιαγμένος εκθεσιακός χώρος με ευρήματα των ανασκαφών και αναπαράσταση των αρχαίων εγκαταστάσεων.

Στα παλιά λατομεία στα Πουριά

Από το Παλαμάρι συνεχίζεις προς τα δυτικά, προσπερνάς την παράκαμψη για το αεροδρόμιο και φτάνεις σε μια 90° στροφή, απ’ όπου ξεκινά ένας χωματόδρομος. Αποκλείεται να τη χάσεις: θα δεις σίγουρα τη μεγάλη επιγραφή «Αγιος Πέτρος». Μη σταυροκοπηθείς, δεν έφτασες στον Παράδεισο· τουλάχιστον όχι στον επουράνιο, γιατί οι παραλίες που θα σου αποκαλυφθούν σε λίγο θα μπορούσαν στ’ αλήθεια να ‘ναι παραδεισένιες!

Η πιο γνωστή απ’ αυτές είναι ο ίδιος ο Αγιος Πέτρος, μετά από περίπου 3 χλμ. χωματόδρομου. Πριν από τον Αγιο Πέτρο, στα περίπου 2 χιλιόμετρα της διαδρομής, αφήνεις το αμάξι και συνεχίζεις πεζή προς τις Αγαλίπες, δύο «δίδυμες» παραλίες, ίσως λιγότερο δημοφιλείς από τον Αγ. Πέτρο αλλά πανέμορφες. Η μία, η βοτσαλωτή, αποκαλείται πλέον και Ναυάγιο, από το ξύλινο κουφάρι ενός καϊκιού που προσάραξε εδώ, ενώ η άλλη διακρίνεται από τη λεπτή, ξανθή άμμο της.

Ο ανδριάντας-αφιέρωμα στον ποιητή Ρούπερτ Μπρουκ, στην πλατεία Αιώνιας Ποίησης

Θα φτάσεις και στις δύο ακολουθώντας μονοπάτι. Επιστρέφοντας στην άσφαλτο, συνεχίζεις προς τα νότια, σταματάς στην παραλία της Κυρα-Παναγιάς, λίγο παραπέρα στη βοτσαλωτή ακτή της Ατσίτσας, έπειτα στον Αγιο Φωκά και καταλήγεις στον Πεύκο, τέσσερις φανταστικές (και πολύ αγαπημένες) παραλίες της Σκύρου· σε όλες μάλιστα θα βρεις και το απαραίτητο ταβερνάκι για να τσιμπήσεις ό,τι λαχταράς δίπλα στη θάλασσα.

Μία ακόμα σπουδαία αμμουδιά, την Καλαμίτσα, θα τη συναντήσεις αφού περάσεις και τη Λιναριά, με κατεύθυνση πάντα προς τον Νότο. Μέχρι αυτό το σημείο, ένας πλήρης (σχεδόν) γύρος της Βόρειας Σκύρου, από τη Χώρα μέχρι την Καλαμίτσα, θα απαιτήσει περίπου 35 χλμ.
Και τώρα περιπέτεια!
Και τώρα πάμε στο… άλλο νησί. Τέρμα τα δάση και οι κατάφυτες πλαγιές, στη Νότια Σκύρο βασιλεύει τοπίο άγριο, τραχύ, όχι εντελώς άγονο μα σίγουρα χωρίς καμία σχέση με τον εύφορο Βορρά. Αλλη γεωδαισία, άλλη χλωρίδα, άλλη πανίδα· άλλο νησί, κυριολεκτικά!

Η Νότια Σκύρος έχει δύο αφέντες: πρώτα τον Κόχυλα, τον επιβλητικό ορεινό όγκο που λατρεύουν οι περιηγητές, κι έπειτα τον… αέρα. Τόπος εντελώς ακατοίκητος (αν εξαιρέσεις τη ναυτική βάση και τα… εκατοντάδες κατσικοπρόβατα), αυστηρός, υποβλητικός. Και ανεμοδαρμένος: στη Σκύρο καταγράφηκε πέρυσι (2014) ένταση ανέμου στα… 14 μποφόρ (αν και η κλίμακα επίσημα μετρά μέχρι τα 12).

Πώς να φυτρώσει λοιπόν το οτιδήποτε εδώ; Κι όμως, σε κάποιες πλαγιές του Κόχυλα όπου ο αέρας κόβει, φυτρώνουν σφεντάμια, που κι αυτά όμως δεν τολμούν να ξεμυτίσουν πάνω από ένα ορισμένο ύψος: η εικόνα με όλα τα δέντρα να «κόβονται σαν από ξυράφι» από τον αέρα σαν φτάνουν ένα ύψος είναι αποκαλυπτική, χώρια που όλα έχουν μια εντυπωσιακή κλίση προς τη συνήθη φορά του ανέμου· «ανεμομόρφωση» λένε το φαινόμενο. Για πεύκο ούτε λόγος.

Πανέμορφη η Χώρα της Σκύρου, με τα ολόλευκα σπιτάκια της, απ’ όποια μεριά κι αν τη δεις

Κι όμως, και σε τούτο το άγριο μέρος, θα βρεις θαύματα που δεν τα περιμένεις. Αν είσαι τυχερός, στο οροπέδιο του Αρι θα συναντήσεις κάποια από τα διάσημα σκυριανά αλογάκια να βόσκουν ελεύθερα. Εξοικειωμένα μάλιστα από την επαφή τους με τον άνθρωπο, δεν δείχνουν να φοβούνται την παρουσία του και σ’ αφήνουν να πλησιάσεις αρκετά!

Στη Νότια Σκύρο βρίσκουν καταφύγιο και εκατοντάδες ζευγάρια μαυροπετρίτες (είδος γερακιού) που έρχονται από τη μακρινή Μαδαγασκάρη έως τη Σκύρο, σε μία από τις μεγαλύτερες αποικίες μεταναστευτικού γερακιού στον κόσμο.

Πουρνάρια-φυσικά γλυπτά, στη νότια Σκύρο

Και όσο κι αν φαίνεται παράδοξο, θα βρεις ακόμη και παραλίες: η Κολυμπάδα είναι μία από τις πιο γνωστές (θα τη δεις από την άσφαλτο στο δεξί σου χέρι, και θα κατέβεις ακολουθώντας χωματόδρομο) και η Απιά, μια αμμουδιά λιγότερο γνωστή αλλά καθ’ όλα πανέμορφη (φτάνεις ξανά με χωματόδρομο). Αν και κατά κύριο λόγο άγονη, η Νότια Σκύρος έχει να καυχιέται πάντως και για οκτώ πηγές με πόσιμο νερό, κάτι που δεν συναντάται ούτε στον πράσινο σκυριανό Βορρά!

Για το τέλος, μια ιστορία που έχει σημαδέψει τη Σκύρο και τους Σκυριανούς: Ηταν Απρίλιος του 1915, εν μέσω Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, όταν στις 17 του μηνός ήρθε στο νησί μια μοίρα του αγγλικού στόλου και άραξε στον κόλπο Τρεις Μπούκες, περιμένοντας την εντολή της αναχώρησής της για την Καλλίπολη.

Ανάμεσα στους στρατιώτες ήταν και ένας 28χρονος ποιητής, ο Ρούπερτ Μπρουκ, μέλος της «αλκίμου νεολαίας» της Γηραιάς Αλβιώνας. Τρεις μέρες αργότερα ο Μπρουκ αρρώστησε (μάλλον από τσίμπημα εντόμου) και το βράδυ της 23ης Απριλίου άφησε την τελευταία του πνοή. Το ίδιο βράδυ, συνάδελφοί του αξιωματικοί πήραν τη σορό του και διασχίζοντας νύχτα το φαράγγι στις Τρεις Μπούκες τον έθαψαν σε ένα ξέφωτο, όπου υπάρχει ακόμη ο τάφος του.

Ο θάνατός του συγκλόνισε τους Σκυριανούς. Για να τον τιμήσουν έστησαν το 1931 τον ανδριάντα του (ως μοντέλο λέγεται πως πόζαρε ο νεαρός τότε Αλέξανδρος Ιόλας) στην πλατεία της Χώρας που φέρει έκτοτε το όνομά του, η πλατεία Μπρουκ ή Αιώνιας Ποίησης.