ΝΙΚΗΦΟΡΟΣ ΒΡΕΤΤΑΚΟΣ Τιμώμενος ποιητής για το έτος 2012

«Στην ποίηση έδωσα την ψυχή μου.

Και χωρίς να είμαι βέβαιος ότι είμαι ποιητής,

ξέρω τώρα πως δεν είμαι τίποτε άλλο».

Γραφει ο

Δημήτρης Βαρβαρήγος

συγγραφέας

Πως αλλιώς θα μπορούσε να ξεκινήσει το αφιέρωμα στον μεγάλο ποιητή Βρεττάκο, παρά με ένα στίχο που σηματοδοτεί την ψυχή του δημιουργού, του αληθινού ποιητή που αφιέρωσε τη ζωή του στα γράμματα.

Ο ΝΒ κατέχει μια από τις κορυφαίες θέσεις στη σύγχρονη Ελληνική ποίηση. Είναι ο Ποιητής της ελεύθερης έμπνευσης και φαντασίας, αφήνεται σε λυρικές κι επικές ονειροπολήσεις, άλλοτε στους κανόνες της μετρικής και, συχνότερα, στη ρυθμική διαδοχή στίχων.

Ιδιοσυγκρασία ευαίσθητη, φύση συναισθηματική και γνησίως λυρική, τυλίγει τα γραφτά του με μια διάχυτη τρυφερότητα, δίνοντάς τους το απόλυτο, της έμπνευσης, της γνώσης και της φαντασίας του».

Ο Νικηφόρος Βρεττάκος γεννήθηκε το 1912 από μια αγροτική οικογένεια, η οποία ξέπεσε οικονομικά όταν ο ίδιος ήταν ακόμη παιδί. Έτσι μεγαλώνει σε ένα χωριό κοντά στη Σπάρτη, τις Κροκεές, με 2500 κατοίκους, οι οποίοι ασχολούνται με τα χωράφια τους. Το ίδιο κάνουν και οι γονείς του. Ασχολούνται με τη γη που έχουν σ’ ένα απόμερο χτήμα.

Ο μικρός Νικηφόρος μεγαλώνει μόνος με αποτέλεσμα: να στρέψει όλη του την προσοχή στον εσωτερικό του κόσμο και παράλληλα στον εξωτερικό χώρο, παρατηρώντας τη μοναδική φυσική ομορφιά του τόπου του. Η γαλήνη, η ηρεμία, η σιωπή έγιναν αδέλφια του. Οπότε είναι φυσικό σε όλη του τη ζωή το έργο του να δίνει μηνύματα αγάπης, ειρήνης και ταύτισης με τη φύση.

Άρχισε να γράφει στα δώδεκα χρόνια του. Κυκλοφόρησε την πρώτη ποιητική συλλογή του στα δεκαεπτά του.

Γ Ο πατέρας του παρότι φτωχός αγρότης αντιμετώπισε με αγάπη και κατανόηση την κλίση τού γιου του προς την ποίηση. Στα δεκαεπτά του πηγαίνει στην Αθήνα για να σπουδάσει. Εκεί άρχισε ένας σκληρός αγώνας για να επιβιώσει. Τα όνειρά του κομματιάζονται και η απογοήτευση τον διαλύει. Εκείνον τον καιρό γράφει: «Δεν χρειάστηκε να περάσουν πολλές μέρες για να μου φανεί πως ο κόσμος χάθηκε.

Η ζωή με σφυροκοπούσε, ένοιωθα σαν να ‘φυγα από την πολιτεία και να ήρθα στην μοναξιά».

Η συλλογή των ποιημάτων του «Οι γκριμάτσες του ανθρώπου» μιλούν ακριβώς γι’ αυτό το αίσθημα της θλίψης, της απογοήτευσης και της μοναξιάς.

Τελικά διακόπτει τις σπουδές του γιατί θέλει να αφοσιωθεί στην ποίηση. Στον καθημερινό αγώνα για την επιβίωση δουλεύει σαν εργάτης, αλλά και σαν ιδιωτικός και δημόσιος υπάλληλος, συντάκτης φιλολογικών περιοδικών και εφημερίδων. Τιμήθηκε εικοσιοκτώ ετών (1940) με το κρατικό βραβείο ποιήσεως για τη δεύτερη έκδοση του βιβλίου του «Οι γκριμάτσες του ανθρώπου».

Ο Νικηφόρος Βρεττάκος είναι ένας γνήσιος, ένας αυθεντικός ποιητής που σε όλη του τη ζωή στέκεται με αγνότητα και ευγένεια μπροστά στον άνθρωπο και στην αγάπη που τρέφει γι’ αυτόν.

Ο άνθρωπος είναι : «το ζων ύδωρ» όπως λέει και ο ίδιος. Για τον άνθρωπο και τα κύματα που τον κτυπούν μιλά στα ποιήματά του και θέτει σκοπό της ζωής του τη σωτηρία του μέσα από τους στίχους του.

«Θα σκίσω τον ουρανό

σε σελίδες

να σου

σκεπάσω τον πόνο

μ’ ένα ποίημα»

Σ’ όλους τους στίχους του βάζει θεμέλιο την αγάπη, την ειρήνη και την πίστη του στον άνθρωπο. Παρ’ όλο που οι άνθρωποι και οι συμπεριφορές τους κομματιάζουν συνεχώς το όνειρό του για πανανθρώπινη ειρήνη, για ανιδιοτελή αγάπη αυτός πάντα εξωτερικεύει σε όλα του τα ποιήματα την ανάγκη για επικοινωνία με τον άνθρωπο.

Στα έργα της νεανικής του περιόδου η θλίψη και η απογοήτευση τον διακατέχουν όταν συνεχώς διαπιστώνει ότι δεν βρίσκει τους στόχους του στην προσπάθεια του να διασκορπίσει αγάπη και ειρήνη στους ανθρώπους.

Ο Βρεττάκος ξεκίνησε από την καθαρά παραδοσιακή τέχνη, για να φτάσει σε μια έκφραση εντελώς προσωπική. Η ποίησή του, γνήσια λυρική, εκφράζει την ειλικρίνεια των αισθημάτων του και το βαθύ ανθρωπισμό του, που τόσο μεγάλη επίδραση άσκησε στους νεώτερους. Έκφραση του ανθρωπισμού του είναι η συγκίνησή του για τη ζωή των απλών ανθρώπων, όπως τους είχε γνωρίσει στα παιδικά του χρόνια στον Ταΰγετο και η διάθεσή του να αγωνιστεί για την ειρηνική συμβίωση των ανθρώπων, για την κοινωνική δικαιοσύνη και την ισότητα. Χαρακτηριστικό είναι ακόμα το πηγαίο θρησκευτικό του αίσθημα, που το εκφράζει με τη χρησιμοποίηση χριστιανικών συμβόλων.

Ο Κλέων Παράσχος μας λέει για το Βρεττάκο: «Ξεχώρισα πάντα και εξακολουθώ να ξεχωρίζω ένα στοιχείο πολύτιμο στην ποίηση του κ. Βρεττάκου: τη λυρική διάθεση. Ο κ. Βρεττάκος εύκολα, άνετα, φυσικά, δημιουργεί μέσα του λυρικές καταστάσεις, ό,τι από τη ζωή αντιχτυπά στην ψυχή του, ξεπερνά εύκολα τις στεγνές περιοχές του λογικού και πάει να γίνει αίσθημα, κατάσταση μουσική, οίστρος. Και ακόμα, ο ηθικός κόσμος του δε φαίνεται φτωχός. Απ’ όπου κι αν πέρασε ως σήμερα, δείχνεται άνθρωπος που πέρασε με αγώνα, που έζησε, που ήρθε σε σύγκρουση με τον εαυτό του, που μάτωσε» (Νέα εστία, τομ. 26 (1939), σσ. 939 – 940).

Στην περίοδο της ωριμότητας βλέπουμε να εναλλάσσονται η ελπίδα με την απογοήτευση. Όσο περισσότερο λαχταρά την αγάπη και την επικοινωνία με τους ανθρώπους τόσο περισσότερο τραυματίζεται και πονά. Όλα αυτά τα συναισθήματα τα βιώνει όχι μόνο από προσωπικές καταστάσεις αλλά και από τα πολιτικά γεγονότα στα οποία συμμετέχει ενεργά. Κι αυτό το κάνει γιατί πιστεύει ότι ο ποιητής έχει μια αποστολή στον κόσμο μας. Μια αποστολή δύσκολη αλλά αναγκαία. Να σταθεί δίπλα στον καθένα γιατί «Σε αυτόν βλέπει όλο το σύμπαν».

Γράφοντας λοιπόν ποίηση ο Νικηφόρος Βρεττάκος υπάρχει, ζει, αναπνέει. Η ποιητική φλέβα που διαθέτει σε συνδυασμό με την εμπειρία διαφόρων ποιητικών σχολών από τις παραδοσιακές ως τις πιο σύγχρονες (πριν και μετά τον Β΄ παγκόσμιο πόλεμο) συνέβαλαν στη δημιουργία μιας δικής του γλώσσας και ύφους που δε συγκρίνονται με καμιά άλλη.

Μοντέρνος όχι όμως υπερρεαλιστής μας δίνει ποιήματα πανέμορφα. Πολύ συναισθηματικός, λάτρης της δικαιοσύνης, της ελευθερίας, της ισότητας, της φύσης, νιώθει ότι αδυνατεί να διατυπώσει τον πλούτο του κόσμου με λέξεις τις οποίες θεωρεί ανεπαρκείς. Αυτό που τον βασανίζει είναι (κατά τη γνώμη του) το ατελές των έργων του. Το ανολοκλήρωτο τον κυνηγά, όμως δεν μπορεί να αποφύγει να γράφει στίχους.

Η ποίηση για τον Βρεττάκος έγραφε χωρίς να τρέφει μέσα του την αίσθηση της ματαιοδοξίας, ή κάποιας φιλοδοξίας. Ήταν ποιητής και κατέκτησε δύο φορές το Κρατικό βραβείο ποίησης, εξέδωσε κάπου 22 ποιητικές συλλογές, καθώς και αρκετά πεζά έργα. Σε όλη του τη πορεία στα έργα του διακρίνουμε τον βαθύτατο ανθρωπισμό του, την ευαισθησία του αλλά και την κατακραυγή του στην αδικία.

Τα έργα του χαρακτηρίζονται από τη βαθύτατη αγάπη του για τον τόπο καταγωγής του, αποτελώντας γι’ αυτόν ανεξάντλητη πηγή έμπνευσης. Λατρεύει το τόπο του και το 1980 χτίζει ένα μικρό σπίτι στις Κροκεές, στα χαλάσματα του πατρικού του. Εκεί ζει κι εκεί αφήνει και την τελευταία του πνοή στις 4 Αυγούστου του 1991.

Τιμήθηκε με το Πρώτο Κρατικό Βραβείο Ποίησης (1940, 1965, 1982), το βραβείο Ουράνη της Ακαδημίας Αθηνών (1974), το βραβείο Knocken και το βραβείο της Εταιρίας Σικελικών Γραμμάτων και Τεχνών (1980), το Αριστείο Γραμμάτων από την Ακαδημία Αθηνών (1982), το βραβείο του τιμίου Σταυρού του Αποστόλου Ευαγγελιστού Μάρκου από το Πατριαρχείο Αλεξανδρείας και πάσης Αφρικής (1984), το μετάλλιο Χρυσός Πήγασος της Πανελλήνιας Ένωσης Λογοτεχνών (1989), καθώς και με το βραβείο της Ακαδημίας Αθηνών, της οποίας έγινε μέλος το 1989.

ΠΟΙΗΤΙΚΕΣ ΣΥΛΛΟΓΕΣ ΤΟΥ

Ο Πόλεμος (1935)

Η επιστολή του κύκνου (1937)

Το ταξίδι του αρχάγγελου (1938)

Συλλογές

Κάτω από σκιές και φώτα (1929)

Κατεβαίνοντας στη σιγή των αιώνων (1933)

Οι γκριμάτσες του ανθρώπου (1935)

Εικόνες από το ηλιοβασίλεμα (1939)

Το μεσουράνημα της φωτιάς (1940)

Η Ηρωική συμφωνία (1944)

Οι 33 Μέρες (1945)

Η παραμυθένια πολιτεία (1947)

Το βιβλίο της Μαργαρίτας (1949)

Ο Ταΰγετος και η σιωπή (1949)

Τα θολά ποτάμια (1950)

Στην Πλούμιτσα (1951)

Η έξοδος με το άλογο (1952)

Στον Ρόμπερτ Οπενχάϊμερ (1954)

Τα ποιήματα 1929 – 1951 (1956)

Η μητέρα μου στην εκκλησία (1957)

Βασιλική Δρυς (1958)

Αυτοβιογραφία (1961)

Το βάθος του κόσμου (1961)

Εκλογή (1966)

Οδοιπορία (1972)

Διαμαρτυρία (1974)

Το Απογευματινό Ηλιοτρόπιο (1976)

Ο Προμηθέας ή το παιχνίδι μιας μέρας (1979)

Λειτουργία κάτω απ’ την Ακρόπολη (1981)

Τα ποιήματα (1981)

Ο διακεκριμένος πλανήτης (1983)

Συνάντηση με τη θάλασσα (1991)

Διηγήματα, νουβέλες, οδοιπορικά

Το γυμνό παιδί (1939)

Το αγρίμι και η καταιγίδα (1945)

Δύο άνθρωποι μιλούν για την ειρήνη του κόσμου (1949)

Ο ένας από τους δύο κόσμους (1958)

Οδύνη (1969)

Μπροστά στο ίδιο ποτάμι. Διηγήματα (1972)