Search
Home
Χρυσοσκαλίτισσας, Χανιά: Ισως είναι η σύζευξή της με το Ελαφονήσι, ίσως είναι η μαγευτική τοποθεσία -ορθώνεται σε βράχο με θέα στο Λιβυκό-, ίσως είναι οι θρύλοι που τη συνοδεύουν. Οπως και να 'χει, η ανδρική Μονή Χρυσοσκαλίτισσας είναι ένα από τα πιο δημοφιλή μοναστήρια των Χανίων. Το κατάλευκο ησυχαστήριο καταλαμβάνει τη νοτιοδυτική άκρη του χάρτη (70 χλμ. από τα Χανιά) και πήρε το όνομά του από το χρυσό σκαλοπάτι -το τελευταίο από τα 98- που, για κάποιους, πουλήθηκε επί Τουρκοκρατίας. Για άλλους, το σκαλοπάτι δεν έφυγε ποτέ από τη θέση του, όντας ορατό μόνον από τους αναμάρτητους. Η ιερότητα του χώρου συνδέεται με την εύρεση της εικόνας της Κοιμήσεως της Θεοτόκου (χρονολογείται στο β' μισό του 17ου αι.), η οποία ακόμα «κατοικεί» εκεί.

Χρυσοσκαλίτισσας, Χανιά: Ισως είναι η σύζευξή της με το Ελαφονήσι, ίσως είναι η μαγευτική τοποθεσία -ορθώνεται σε βράχο με θέα στο Λιβυκό-, ίσως είναι οι θρύλοι που τη συνοδεύουν. Οπως και να ‘χει, η ανδρική Μονή Χρυσοσκαλίτισσας είναι ένα από τα πιο δημοφιλή μοναστήρια των Χανίων. Το κατάλευκο ησυχαστήριο καταλαμβάνει τη νοτιοδυτική άκρη του χάρτη (70 χλμ. από τα Χανιά) και πήρε το όνομά του από το χρυσό σκαλοπάτι -το τελευταίο από τα 98- που, για κάποιους, πουλήθηκε επί Τουρκοκρατίας. Για άλλους, το σκαλοπάτι δεν έφυγε ποτέ από τη θέση του, όντας ορατό μόνον από τους αναμάρτητους. Η ιερότητα του χώρου συνδέεται με την εύρεση της εικόνας της Κοιμήσεως της Θεοτόκου (χρονολογείται στο β’ μισό του 17ου αι.), η οποία ακόμα «κατοικεί» εκεί.

Στα σημαντικότερα θρησκευτικά μνημεία της Κρήτης μας ταξιδεύει  με τον φακό του, το  thetravelbook.gr. Μπροστά στα μάτια μας ξεδιπλώνεται  ένας μοναστηριακός πολιτισμός  και η ιστορία σημσντικών θρησκευτικών μνημείων της Κρήτης που όμοιο του δεν συναντάς εύκολα….

Στα άγια όρη, στις απόκρημνες ακτές και στα χαράκια της Κρήτης τα καντήλια φέγγουν αναμμένα· σε ξωκλήσια και ιστορικές μονές, στους πανάρχαιους θεματοφύλακες της Ορθοδοξίας και του βυζαντινού πολιτισμού.

Από τα χιονισμένα βουνά του Ψηλορείτη έως το Αγιοφάραγγο του ηρακλειώτικου Νότου, από το ανοιχτό πέλαγος του Ακρωτηρίου έως την Αμαριώτικη κοιλάδα και τα ανεμοδραμένα υψίπεδα του Λασιθίου, τα μοναστήρια της Κρήτης κουβαλούν στις κατάγραφες πλάτες τους τη βαθιά ιστορία της Μεγαλονήσου.

Η πανάρχαια θρησκευτική παράδοση αποτυπώνεται στις παλαιοχριστιανικές βασιλικές, στα απομονωμένα από τα εγκόσμια -χωμένα στο πουθενά- σπηλαιώδη ασκηταριά, διασώζεται στα διάσπαρτα -επανδρωμένα ή μη- ιστορικά μοναστήρια.

Σε πάνω από 300 τα υπολογίζουν οι μελετητές, τα περισσότερα με έτος ίδρυσης στην περίοδο της Ενετοκρατίας (1211-1669). Τότε γνώρισαν τη μεγαλύτερη ακμή τους, τότε σημειώθηκε η πολιτισμική αναγέννηση που αντικατοπτρίζεται περίτρανα στα έργα ζωγραφικής της Κρητικής Σχολής.

Οσον αφορά την αρχιτεκτονική, η Κρήτη συγκεντρώνει αληθινά αριστουργήματα. Πολλά μοναστήρια μοιάζουν με φρούρια -και είναι-, καθώς στην πλειονότητά τους διαδραμάτισαν σπουδαίο ρόλο στους εθνικοαπελευθερωτικούς αγώνες.

Οι μοναχοί έβγαζαν τα ράσα και έπαιρναν τα άρματα, οι μονές αμπαρώνονταν, λειτουργούσαν ως καταφύγια, ως άντρα πολεμικών επιχειρήσεων. Οι επαναστατικές εστίες ισοπεδώθηκαν, λεηλατήθηκαν, ξανάζησαν· έγιναν οι θεματοφύλακες της Ορθοδοξίας και του βυζαντινού πολιτισμού.

Στη συνέχεια επιχειρείται μια καταγραφή (εκ των πραγμάτων ελλιπής) των σημαντικότερων θρησκευτικών μνημείων της Κρήτης. Γιατί πού καλύτερα θα βιώσεις την κατάνυξη παρά εκεί που η καρδιά της βροντοχτυπά για εκατοντάδες χρόνια;

Αγίου Ανδρέα, Φινοκαλιάς: Το ησυχαστήριο του Αγίου Ανδρέα Φινοκαλιά στέκει στη θέση πρότερου μοναστηριού στις απομονωμένες ακτές του ξερικού Επάνω Μεραμπέλλου (Λασίθι), σε ένα άγριο και μακριά από τα τουριστικά βλέμματα τόπο, που χαρακτηρίζεται από την ύπαρξη δεκάδων μονών. Φωλιάζει σε βράχο, σε μια κάθετη πλαγιά πάνω απ' τη θάλασσα, όπου «φανερώθηκε» η εικόνα του αγίου με θαυματουργό τρόπο. Το φως τον καντηλιών τρεμοπαίζει στο απόκοσμο ερημητήριο, οι ταπεινές εικόνες καρφιτσώνονται στα σωθικά του και το αγίασμα ρέει ακατάπαυστα. Ο «έξω κόσμος» περιτριγυρίζεται από πεύκα και πλησίον του ανευρίσκεται ο τάφος του μοναχού Ιωάννη Λαμπράκη, ο οποίος το ανακαίνισε το 1850, πάνω στα χαλάσματα του παλαιότερου οικοδομήματος.

Αγίου Ανδρέα, Φινοκαλιάς: Το ησυχαστήριο του Αγίου Ανδρέα Φινοκαλιά στέκει στη θέση πρότερου μοναστηριού στις απομονωμένες ακτές του ξερικού Επάνω Μεραμπέλλου (Λασίθι), σε ένα άγριο και μακριά από τα τουριστικά βλέμματα τόπο, που χαρακτηρίζεται από την ύπαρξη δεκάδων μονών. Φωλιάζει σε βράχο, σε μια κάθετη πλαγιά πάνω απ’ τη θάλασσα, όπου «φανερώθηκε» η εικόνα του αγίου με θαυματουργό τρόπο. Το φως τον καντηλιών τρεμοπαίζει στο απόκοσμο ερημητήριο, οι ταπεινές εικόνες καρφιτσώνονται στα σωθικά του και το αγίασμα ρέει ακατάπαυστα. Ο «έξω κόσμος» περιτριγυρίζεται από πεύκα και πλησίον του ανευρίσκεται ο τάφος του μοναχού Ιωάννη Λαμπράκη, ο οποίος το ανακαίνισε το 1850, πάνω στα χαλάσματα του παλαιότερου οικοδομήματος.

Καρδιώτισσας, Χερσόνησος: 20 χλμ. από τη Χερσόνησο, στον δρόμο για το οροπέδιο Λασιθίου, η γυναικεία μονή της Παναγιάς Καρδιώτισσας μαγνητίζει πλήθη πιστών. Η αρχαιότερη μνεία για την ύπαρξή της γίνεται σε έγγραφο του 1333 και η ίδρυσή της σχετίζεται με τη θαυματουργή εικόνα της Παναγίας που πλέον φυλάσσεται στον ναό του Αγίου Αλφόνσου στο Εσκουιλίνο της Ρώμης. Από τη φρουριακού τύπου αρχική μονή διατηρείται μόνο το κατάγραφο -με αγιογραφίες του 14ου αι.- καθολικό, αφιερωμένο στο Γενέσιον της Θεοτόκου. Στο αλλοτινό ορμητήριο επαναστατών, οι επισκέπτες προσκυνούν αντίγραφο της αυθεντικής εικόνας -ζωγραφισμένο εν έτει 1735-, το οποίο θεωρείται επίσης θαυματουργό.

Καρδιώτισσας, Χερσόνησος: 20 χλμ. από τη Χερσόνησο, στον δρόμο για το οροπέδιο Λασιθίου, η γυναικεία μονή της Παναγιάς Καρδιώτισσας μαγνητίζει πλήθη πιστών. Η αρχαιότερη μνεία για την ύπαρξή της γίνεται σε έγγραφο του 1333 και η ίδρυσή της σχετίζεται με τη θαυματουργή εικόνα της Παναγίας που πλέον φυλάσσεται στον ναό του Αγίου Αλφόνσου στο Εσκουιλίνο της Ρώμης. Από τη φρουριακού τύπου αρχική μονή διατηρείται μόνο το κατάγραφο -με αγιογραφίες του 14ου αι.- καθολικό, αφιερωμένο στο Γενέσιον της Θεοτόκου. Στο αλλοτινό ορμητήριο επαναστατών, οι επισκέπτες προσκυνούν αντίγραφο της αυθεντικής εικόνας -ζωγραφισμένο εν έτει 1735-, το οποίο θεωρείται επίσης θαυματουργό.

Αρκαδίου, Ρέθυμνο: Το ιερότερο σύμβολο της Κρήτης στους αγώνες για την ελευθερία οδηγεί τα βήματα 20 χλμ. ΝΑ της πόλης του Ρεθύμνου, κοντά στο Καβούσι. Το «Αρκάδι» δεν είναι εξακριβωμένο πότε ακριβώς ιδρύθηκε, μα τα πρώτα βεβαιωμένα στοιχεία το ανάγουν στις αρχές του 16ου αι., οπότε χτίστηκε το αρχικό καθολικό. Το τετράπλευρο φρουριακό συγκρότημα αποτελεί κλασικό δείγμα της Κρητικής Αναγέννησης και είναι γνωστό για το «Ολοκαύτωμα της Μονής Αρκαδίου», την πολιορκία και αυτοθυσία των κλεισμένων σ' αυτήν υπερασπιστών (μοναχών, επαναστατών και αμάχων) της 9ης Νοεμβρίου 1866, που άνοιξε τον δρόμο για την απελευθέρωση της Κρήτης (1898). Μετά την καταστροφή του ανοικοδομήθηκε πλήρως, η UNESCO το ανακήρυξε σε «Ευρωπαϊκό Μνημείο Ελευθερίας», ενώ από την τραγική μάχη απομένουν ένα μισοκαμένο τέμπλο και μια μπάλα κανονιού σφηνωμένη σε κυπαρίσσι στα ενδότερά του.

Αρκαδίου, Ρέθυμνο: Το ιερότερο σύμβολο της Κρήτης στους αγώνες για την ελευθερία οδηγεί τα βήματα 20 χλμ. ΝΑ της πόλης του Ρεθύμνου, κοντά στο Καβούσι. Το «Αρκάδι» δεν είναι εξακριβωμένο πότε ακριβώς ιδρύθηκε, μα τα πρώτα βεβαιωμένα στοιχεία το ανάγουν στις αρχές του 16ου αι., οπότε χτίστηκε το αρχικό καθολικό. Το τετράπλευρο φρουριακό συγκρότημα αποτελεί κλασικό δείγμα της Κρητικής Αναγέννησης και είναι γνωστό για το «Ολοκαύτωμα της Μονής Αρκαδίου», την πολιορκία και αυτοθυσία των κλεισμένων σ’ αυτήν υπερασπιστών (μοναχών, επαναστατών και αμάχων) της 9ης Νοεμβρίου 1866, που άνοιξε τον δρόμο για την απελευθέρωση της Κρήτης (1898). Μετά την καταστροφή του ανοικοδομήθηκε πλήρως, η UNESCO το ανακήρυξε σε «Ευρωπαϊκό Μνημείο Ελευθερίας», ενώ από την τραγική μάχη απομένουν ένα μισοκαμένο τέμπλο και μια μπάλα κανονιού σφηνωμένη σε κυπαρίσσι στα ενδότερά του.

Καθολικού, Ακρωτήρι: Λέγεται και Μονή Αγίου Ιωάννη του Ερημίτη, ξεπροβάλλει στη βόρεια πλευρά του Ακρωτηρίου Χανίων (στην έξοδο του φαραγγιού Αυλάκι, λίγα μέτρα πριν από τη θάλασσα) και είναι προσβάσιμο από τη Μονή Γουβερνέτου μέσω κατηφορικού μονοπατιού 30'. Θεωρείται ένα από τα αρχαιότερα της Κρήτης, στέκει ερειπωμένο μετά την επίσης ξακουστή Αρκουδοσπηλιά και έχει να επιδείξει πέραν της εντυπωσιακής πύλης, τον λιτό ναό χτισμένο σε βράχο, το σπήλαιο όπου «κοιμήθηκε» ο άγιος, τα κελιά των μοναχών και την πέτρινη γέφυρα που ενώνει τις δύο πλευρές του φαραγγιού. Τα κτίσματα που απομένουν χρονολογούνται στα 1600, ενώ αναφέρεται -χωρίς να έχει εξακριβωθεί- πως εγκαταλείφθηκε λόγω των πειρατικών επιδρομών, οπότε οι μοναχοί ψάχνοντας για μια καλύτερα οχυρωμένη θέση έχτισαν τη Μονή Γουβερνέτου.

Καθολικού, Ακρωτήρι: Λέγεται και Μονή Αγίου Ιωάννη του Ερημίτη, ξεπροβάλλει στη βόρεια πλευρά του Ακρωτηρίου Χανίων (στην έξοδο του φαραγγιού Αυλάκι, λίγα μέτρα πριν από τη θάλασσα) και είναι προσβάσιμο από τη Μονή Γουβερνέτου μέσω κατηφορικού μονοπατιού 30′. Θεωρείται ένα από τα αρχαιότερα της Κρήτης, στέκει ερειπωμένο μετά την επίσης ξακουστή Αρκουδοσπηλιά και έχει να επιδείξει πέραν της εντυπωσιακής πύλης, τον λιτό ναό χτισμένο σε βράχο, το σπήλαιο όπου «κοιμήθηκε» ο άγιος, τα κελιά των μοναχών και την πέτρινη γέφυρα που ενώνει τις δύο πλευρές του φαραγγιού. Τα κτίσματα που απομένουν χρονολογούνται στα 1600, ενώ αναφέρεται -χωρίς να έχει εξακριβωθεί- πως εγκαταλείφθηκε λόγω των πειρατικών επιδρομών, οπότε οι μοναχοί ψάχνοντας για μια καλύτερα οχυρωμένη θέση έχτισαν τη Μονή Γουβερνέτου.

Αγ. Αντωνίου, Βένι Αμαρίου: «Βένι» σημαίνει «ανηφόρα» και σίγουρα θα την ανέβεις, αν θες να αντικρίσεις ένα από τα θαύματα του Ρεθεμνιώτικου Αμαρίου. Στην κορυφή του ομώνυμου λόφου, το σπηλαιώδες μοναστήρι προϋπήρχε του συγκροτήματος που το περιβάλλει και από την περίοπτη θέση του χαρίζει πανοραμική θέα σε Ψηλορείτη και κοιλάδα. Λατρευτικό σπήλαιο από τη Μινωική Εποχή, είναι μετόχι της Μονής Αρκαδίου, χωρίζεται σε δύο τμήματα και αναβλύζει αγίασμα. Είναι κτίσμα των βυζαντινών χρόνων, στην Ενετοκρατία υπήρξε έδρα των επαναστατών Χορτατζήδων, ενώ στην Τουρκοκρατία αποτελούσε χώρο συνάντησης των προεστών. Η ορθώς επονομαζόμενη «Πνύκα της Κρήτης» πυρπολήθηκε τρεις φορές από τα τουρκικά στρατεύματα και έπειτα από χρόνια εγκατάλειψης αναστηλώνεται χάρη στις προσπάθειες του πατέρα Θεολόγου Αντωνάκη.

Αγ. Αντωνίου, Βένι Αμαρίου: «Βένι» σημαίνει «ανηφόρα» και σίγουρα θα την ανέβεις, αν θες να αντικρίσεις ένα από τα θαύματα του Ρεθεμνιώτικου Αμαρίου. Στην κορυφή του ομώνυμου λόφου, το σπηλαιώδες μοναστήρι προϋπήρχε του συγκροτήματος που το περιβάλλει και από την περίοπτη θέση του χαρίζει πανοραμική θέα σε Ψηλορείτη και κοιλάδα. Λατρευτικό σπήλαιο από τη Μινωική Εποχή, είναι μετόχι της Μονής Αρκαδίου, χωρίζεται σε δύο τμήματα και αναβλύζει αγίασμα. Είναι κτίσμα των βυζαντινών χρόνων, στην Ενετοκρατία υπήρξε έδρα των επαναστατών Χορτατζήδων, ενώ στην Τουρκοκρατία αποτελούσε χώρο συνάντησης των προεστών. Η ορθώς επονομαζόμενη «Πνύκα της Κρήτης» πυρπολήθηκε τρεις φορές από τα τουρκικά στρατεύματα και έπειτα από χρόνια εγκατάλειψης αναστηλώνεται χάρη στις προσπάθειες του πατέρα Θεολόγου Αντωνάκη.

Φανερωμένης, Γουρνιά: Αψογα καμουφλαρισμένη σε μια χαράδρα ανάμεσα στο Καλό Χωριό και την Παχιά Αμμο Ιεράπετρας (Λασίθι), η ανδρική Μονή Φανερωμένης ορθώνεται πάνω από τη μινωική πόλη Γουρνιά - γι' αυτό και είναι γνωστή και ως Παναγία των Γουρνιών. Η υπερυψωμένη της αυλή έχει άπλετη θέα στον Κόλπο του Μεραμπέλλου, ενώ το κατάγραφο καθολικό αναπτύσσεται μέσα σε σπηλιά που αφιερώνεται στην Κοίμηση της Θεοτόκου και στη Ζωοδόχο Πηγή. Πιθανολογείται πως συστάθηκε το 1282, κατά τη διάρκεια της τουρκοκρατίας λειτούργησε ως κρυφό σχολειό, ενώ οι μαυρισμένες της τοιχογραφίες αποδίδονται σε φωτιά που πιθανόν προκάλεσαν οι Τούρκοι. Γιορτάζει τον Δεκαπενταύγουστο, οπότε κατακλύζεται από μυριάδες πιστούς.

Φανερωμένης, Γουρνιά: Αψογα καμουφλαρισμένη σε μια χαράδρα ανάμεσα στο Καλό Χωριό και την Παχιά Αμμο Ιεράπετρας (Λασίθι), η ανδρική Μονή Φανερωμένης ορθώνεται πάνω από τη μινωική πόλη Γουρνιά – γι’ αυτό και είναι γνωστή και ως Παναγία των Γουρνιών. Η υπερυψωμένη της αυλή έχει άπλετη θέα στον Κόλπο του Μεραμπέλλου, ενώ το κατάγραφο καθολικό αναπτύσσεται μέσα σε σπηλιά που αφιερώνεται στην Κοίμηση της Θεοτόκου και στη Ζωοδόχο Πηγή. Πιθανολογείται πως συστάθηκε το 1282, κατά τη διάρκεια της τουρκοκρατίας λειτούργησε ως κρυφό σχολειό, ενώ οι μαυρισμένες της τοιχογραφίες αποδίδονται σε φωτιά που πιθανόν προκάλεσαν οι Τούρκοι. Γιορτάζει τον Δεκαπενταύγουστο, οπότε κατακλύζεται από μυριάδες πιστούς.

Ασωμάτων, Αμάρι: Ο ομφαλός του Αμαρίου (Ρέθυμνο) ορθώνεται αγκαλιά με τα φοινικόδεντρα της γόνιμης κοιλάδας ανάμεσα στο όρος Κέδρος και στον Ψηλορείτη. Η άλλοτε ακμαία μονή της μέσης βυζαντινής περιόδου προσφωνείται και ως «Σχολή Ασωμάτων», καθώς από το 1930 στέγασε τη Γεωργική Σχολή. Τα εγκαταλελειμμένα κτίρια που την περιβάλλουν (φωτ.) χρονολογούνται στον 17ο αι. και βρίσκονται σε φάση αναστήλωσης, ενώ στο κέντρο της δεσπόζει ο ναός αφιερωμένος στους Ταξιάρχες (Ασώματοι) που την ονομάτισε. Σε σεισμό του 1810 υπέστη σοβαρές καταστροφές και το 1821 λεηλατήθηκε από τους Τούρκους εξαιτίας της εθνικοαπελευθερωτικής δράσης των μοναχών. Πλησίον της, εντοπίζεται ο ναός της Αγίας Παρασκευής, το εσωτερικό του οποίου στολίζει ένα εντοιχισμένο αρκοσόλιο του κτήτορα Γεωργίου Χορτάτση.

Ασωμάτων, Αμάρι: Ο ομφαλός του Αμαρίου (Ρέθυμνο) ορθώνεται αγκαλιά με τα φοινικόδεντρα της γόνιμης κοιλάδας ανάμεσα στο όρος Κέδρος και στον Ψηλορείτη. Η άλλοτε ακμαία μονή της μέσης βυζαντινής περιόδου προσφωνείται και ως «Σχολή Ασωμάτων», καθώς από το 1930 στέγασε τη Γεωργική Σχολή. Τα εγκαταλελειμμένα κτίρια που την περιβάλλουν (φωτ.) χρονολογούνται στον 17ο αι. και βρίσκονται σε φάση αναστήλωσης, ενώ στο κέντρο της δεσπόζει ο ναός αφιερωμένος στους Ταξιάρχες (Ασώματοι) που την ονομάτισε. Σε σεισμό του 1810 υπέστη σοβαρές καταστροφές και το 1821 λεηλατήθηκε από τους Τούρκους εξαιτίας της εθνικοαπελευθερωτικής δράσης των μοναχών. Πλησίον της, εντοπίζεται ο ναός της Αγίας Παρασκευής, το εσωτερικό του οποίου στολίζει ένα εντοιχισμένο αρκοσόλιο του κτήτορα Γεωργίου Χορτάτση.

Αγ. Γεωργίου, Καρύδι: H λαϊκή αρχιτεκτονική σε όλο της το μεγαλείο ανάμεσα στις Βρύσες και στον Βάμο Αποκορώνου (Χανιά). Το παλιό μετόχι της Αγίας Τριάδας Τζαγκαρόλων λειτουργεί ως μοναστήρι από το 1996, ενώ οι πρώτες πληροφορίες το αναφέρουν σε έγγραφα του 1600 ως μικρό οικισμό που ονομαζόταν Καρύδι (πιθανόν από τις καρυδιές που υπήρχαν εκεί). Ο καθαρά αγροτικός του χαρακτήρας αποτυπώνεται στην ύπαρξη δύο λιοτριβιών. Το μικρότερο τοποθετείται στην ύστερη ενετοκρατία, είναι μονόχωρο, με δύο ζεύγη τόξων, ενώ το νεότερο κατασκευάστηκε το 1863, έχει 12 μεγάλα τόξα (φωτ.), 4 ελαιόμυλους και μυλόπετρες. Η πρώτη άδεια για την εκμετάλλευση της ελιάς δόθηκε το 1829 και έκτοτε αποτέλεσε τον πυρήνα ανάπτυξής της.

Αγ. Γεωργίου, Καρύδι: H λαϊκή αρχιτεκτονική σε όλο της το μεγαλείο ανάμεσα στις Βρύσες και στον Βάμο Αποκορώνου (Χανιά). Το παλιό μετόχι της Αγίας Τριάδας Τζαγκαρόλων λειτουργεί ως μοναστήρι από το 1996, ενώ οι πρώτες πληροφορίες το αναφέρουν σε έγγραφα του 1600 ως μικρό οικισμό που ονομαζόταν Καρύδι (πιθανόν από τις καρυδιές που υπήρχαν εκεί). Ο καθαρά αγροτικός του χαρακτήρας αποτυπώνεται στην ύπαρξη δύο λιοτριβιών. Το μικρότερο τοποθετείται στην ύστερη ενετοκρατία, είναι μονόχωρο, με δύο ζεύγη τόξων, ενώ το νεότερο κατασκευάστηκε το 1863, έχει 12 μεγάλα τόξα (φωτ.), 4 ελαιόμυλους και μυλόπετρες. Η πρώτη άδεια για την εκμετάλλευση της ελιάς δόθηκε το 1829 και έκτοτε αποτέλεσε τον πυρήνα ανάπτυξής της.

Αγιοφάραγγο, Ηράκλειο: Αλλοι το γνωρίζουν για την ειδυλλιακή παραλία των Δυτικών Αστερουσίων. Αλλοι για το Γουμενόσπηλιο, το -σύμφωνα με την παράδοση- μέρος συνάντησης των ασκητών του ηρακλειώτικου Νότου. Αλλοι για τον Βουρβουλίτη, το σπηλαιοβάραθρο που επικοινωνεί με τη θάλασσα στα ανατολικά της ακτής. Το Αγιοφάραγγο, ένας από τους ιερούς τόπους της Μεγαλονήσου, λόγω της αγριάδας και της απομόνωσής του, αποτέλεσε κέντρο ασκητικού βίου από τα πρώτα χριστιανικά χρόνια. Οι απόκρημνοι βράχοι –σήμερα ιδανικό πεδίο αναρρίχησης- είναι διάτρητοι με πολυάριθμες σπηλιές, στις οποίες οι ασκητές ζούσαν σε πλήρη απομόνωση. Λίγο πριν από την έξοδο στο Λιβυκό, φανερώνεται το πηγάδι και ο ναός του Αγ. Αντωνίου που το «συνοδεύει» από τον 14ο αι.

Αγιοφάραγγο, Ηράκλειο: Αλλοι το γνωρίζουν για την ειδυλλιακή παραλία των Δυτικών Αστερουσίων. Αλλοι για το Γουμενόσπηλιο, το -σύμφωνα με την παράδοση- μέρος συνάντησης των ασκητών του ηρακλειώτικου Νότου. Αλλοι για τον Βουρβουλίτη, το σπηλαιοβάραθρο που επικοινωνεί με τη θάλασσα στα ανατολικά της ακτής. Το Αγιοφάραγγο, ένας από τους ιερούς τόπους της Μεγαλονήσου, λόγω της αγριάδας και της απομόνωσής του, αποτέλεσε κέντρο ασκητικού βίου από τα πρώτα χριστιανικά χρόνια. Οι απόκρημνοι βράχοι –σήμερα ιδανικό πεδίο αναρρίχησης- είναι διάτρητοι με πολυάριθμες σπηλιές, στις οποίες οι ασκητές ζούσαν σε πλήρη απομόνωση. Λίγο πριν από την έξοδο στο Λιβυκό, φανερώνεται το πηγάδι και ο ναός του Αγ. Αντωνίου που το «συνοδεύει» από τον 14ο αι.

Καρδαμούτσας, Μεραμπέλλο: Οι δρόμοι της πίστης στο Επάνω Μεραμπέλλο (Λασίθι) οδηγούν τους προσκυνητές στον Τίμιο Σταυρό Καρδαμούτσας, ένα σημαντικό ανδρικό μοναστήρι κατά τις εποχές της Ενετοκρατίας και της οθωμανικής κτίσης. Η ίδρυσή του τοποθετείται γύρω στα 1580, ενώ το περιβάλλον επιβλητικό κτιριακό συγκρότημα χτίζεται σταδιακά, σε βάθος τριών αιώνων (15ος-18ος αι.). Κελιά, δεξαμενές, αποθήκες, η τράπεζα (φωτ.), ο στάβλος, το ηγουμενείο, το ελαιοτριβείο αγκαλιάζουν το καθολικό, που γιορτάζει στις 14 Σεπτεμβρίου, οπότε λειτουργούν το αρχονταρίκι και ο ξενώνας. Σταδιακά αναστηλώνεται, έχει έναν μοναχό που τη φροντίζει και συνορεύει με την πολύ κοντινής απόστασης, εξίσου θαυμαστή, Μονή Αρετίου.

Καρδαμούτσας, Μεραμπέλλο: Οι δρόμοι της πίστης στο Επάνω Μεραμπέλλο (Λασίθι) οδηγούν τους προσκυνητές στον Τίμιο Σταυρό Καρδαμούτσας, ένα σημαντικό ανδρικό μοναστήρι κατά τις εποχές της Ενετοκρατίας και της οθωμανικής κτίσης. Η ίδρυσή του τοποθετείται γύρω στα 1580, ενώ το περιβάλλον επιβλητικό κτιριακό συγκρότημα χτίζεται σταδιακά, σε βάθος τριών αιώνων (15ος-18ος αι.). Κελιά, δεξαμενές, αποθήκες, η τράπεζα (φωτ.), ο στάβλος, το ηγουμενείο, το ελαιοτριβείο αγκαλιάζουν το καθολικό, που γιορτάζει στις 14 Σεπτεμβρίου, οπότε λειτουργούν το αρχονταρίκι και ο ξενώνας. Σταδιακά αναστηλώνεται, έχει έναν μοναχό που τη φροντίζει και συνορεύει με την πολύ κοντινής απόστασης, εξίσου θαυμαστή, Μονή Αρετίου.

Βρυωμένης, Μεσελέροι: Ενα από τα λιγότερο γνωστά μνημεία του Λασιθίου, ανατολικά των Μεσελέρων, 11 χλμ. βόρεια της Ιεράπετρας. Χτίστηκε τον 13ο αιώνα, για χρόνια παρέμεινε εγκαταλελειμμένο, και το 1992 άρχισε η αναστήλωσή του. Το σπουδαίο θρησκευτικό αξιοθέατο πιστεύεται πως στα χρόνια της Τουρκοκρατίας υπέθαλπε επαναστάτες ενώ, σύμφωνα με την τοπική παράδοση, το 1821 πραγματοποιήθηκε στους χώρους του η πρώτη συνέλευση των οπλαρχηγών της Ανατολικής Κρήτης. Το ανενεργό σήμερα μοναστήρι της Παναγίας φανερώνει πλούσιο τοιχογραφικό διάκοσμο, εξαιρετικό δείγμα παλαιολόγειας τέχνης, και ανοίγει τις πύλες του τον Δεκαπενταύγουστο, οπότε τελείται λειτουργία.

Βρυωμένης, Μεσελέροι: Ενα από τα λιγότερο γνωστά μνημεία του Λασιθίου, ανατολικά των Μεσελέρων, 11 χλμ. βόρεια της Ιεράπετρας. Χτίστηκε τον 13ο αιώνα, για χρόνια παρέμεινε εγκαταλελειμμένο, και το 1992 άρχισε η αναστήλωσή του. Το σπουδαίο θρησκευτικό αξιοθέατο πιστεύεται πως στα χρόνια της Τουρκοκρατίας υπέθαλπε επαναστάτες ενώ, σύμφωνα με την τοπική παράδοση, το 1821 πραγματοποιήθηκε στους χώρους του η πρώτη συνέλευση των οπλαρχηγών της Ανατολικής Κρήτης. Το ανενεργό σήμερα μοναστήρι της Παναγίας φανερώνει πλούσιο τοιχογραφικό διάκοσμο, εξαιρετικό δείγμα παλαιολόγειας τέχνης, και ανοίγει τις πύλες του τον Δεκαπενταύγουστο, οπότε τελείται λειτουργία.

Χρυσοσκαλίτισσας, Χανιά: Ισως είναι η σύζευξή της με το Ελαφονήσι, ίσως είναι η μαγευτική τοποθεσία -ορθώνεται σε βράχο με θέα στο Λιβυκό-, ίσως είναι οι θρύλοι που τη συνοδεύουν. Οπως και να 'χει, η ανδρική Μονή Χρυσοσκαλίτισσας είναι ένα από τα πιο δημοφιλή μοναστήρια των Χανίων. Το κατάλευκο ησυχαστήριο καταλαμβάνει τη νοτιοδυτική άκρη του χάρτη (70 χλμ. από τα Χανιά) και πήρε το όνομά του από το χρυσό σκαλοπάτι -το τελευταίο από τα 98- που, για κάποιους, πουλήθηκε επί Τουρκοκρατίας. Για άλλους, το σκαλοπάτι δεν έφυγε ποτέ από τη θέση του, όντας ορατό μόνον από τους αναμάρτητους. Η ιερότητα του χώρου συνδέεται με την εύρεση της εικόνας της Κοιμήσεως της Θεοτόκου (χρονολογείται στο β' μισό του 17ου αι.), η οποία ακόμα «κατοικεί» εκεί.

Χρυσοσκαλίτισσας, Χανιά: Ισως είναι η σύζευξή της με το Ελαφονήσι, ίσως είναι η μαγευτική τοποθεσία -ορθώνεται σε βράχο με θέα στο Λιβυκό-, ίσως είναι οι θρύλοι που τη συνοδεύουν. Οπως και να ‘χει, η ανδρική Μονή Χρυσοσκαλίτισσας είναι ένα από τα πιο δημοφιλή μοναστήρια των Χανίων. Το κατάλευκο ησυχαστήριο καταλαμβάνει τη νοτιοδυτική άκρη του χάρτη (70 χλμ. από τα Χανιά) και πήρε το όνομά του από το χρυσό σκαλοπάτι -το τελευταίο από τα 98- που, για κάποιους, πουλήθηκε επί Τουρκοκρατίας. Για άλλους, το σκαλοπάτι δεν έφυγε ποτέ από τη θέση του, όντας ορατό μόνον από τους αναμάρτητους. Η ιερότητα του χώρου συνδέεται με την εύρεση της εικόνας της Κοιμήσεως της Θεοτόκου (χρονολογείται στο β’ μισό του 17ου αι.), η οποία ακόμα «κατοικεί» εκεί.

Γουβερνέτου, Ακρωτήρι: Οι ανάγλυφες παραστάσεις ανήκουν στην πρόσοψη της Κυρίας των Αγγέλων, την έτερη ονομασία που διατηρεί η Μονή Γουβερνέτου (Χανιά), χάρη στο καθολικό της, που αφιερώνεται στα Εισόδια της Θεοτόκου. Οι εντυπωσιακές αναγεννησιακές μορφές, σύμφωνα με μία εκδοχή, απεικονίζουν τους πειρατές από τους οποίους θέλησαν να ξεφύγουν οι μοναχοί της Μ. Καθολικού, χτίζοντας, το 1537, ετούτο το μοναστήρι. Είναι διώροφο, μοιάζει με φρούριο (διατηρούνται οι 2 από τους 4 πύργους με τις καταχύστρες) και γύρω του είναι χτισμένα περίπου 50 κελιά. Τη μέση του περιβόλου στολίζει ο θολοσκεπής ναός και 2 παρεκκλήσια, ενώ στο μικρό μουσειάκι εκτίθενται πολύτιμα κειμήλια.

Γουβερνέτου, Ακρωτήρι: Οι ανάγλυφες παραστάσεις ανήκουν στην πρόσοψη της Κυρίας των Αγγέλων, την έτερη ονομασία που διατηρεί η Μονή Γουβερνέτου (Χανιά), χάρη στο καθολικό της, που αφιερώνεται στα Εισόδια της Θεοτόκου. Οι εντυπωσιακές αναγεννησιακές μορφές, σύμφωνα με μία εκδοχή, απεικονίζουν τους πειρατές από τους οποίους θέλησαν να ξεφύγουν οι μοναχοί της Μ. Καθολικού, χτίζοντας, το 1537, ετούτο το μοναστήρι. Είναι διώροφο, μοιάζει με φρούριο (διατηρούνται οι 2 από τους 4 πύργους με τις καταχύστρες) και γύρω του είναι χτισμένα περίπου 50 κελιά. Τη μέση του περιβόλου στολίζει ο θολοσκεπής ναός και 2 παρεκκλήσια, ενώ στο μικρό μουσειάκι εκτίθενται πολύτιμα κειμήλια.

Αγίου Ιωάννη, Καπετανιανά: Βαθιά στα Αστερούσια Ορη του Ηρακλείου και έπειτα από 10 χλμ. ελικοειδών χωματόδρομων από τα Καπετανιανά φτάνεις στην παραλία του Αϊ-Γιάννη, όπου ένα κακοτράχαλο μονοπάτι οδηγεί στο ομώνυμο σπηλαιοεκκλησάκι. Το κατανυκτικό ησυχαστήριο υπήρξε κέντρο ασκητισμού από τότε που σχηματίστηκε ο πρώτος μοναστικός πυρήνας στις σπηλιές της Ν. Κρήτης, είναι χτισμένο πάνω σε αρχαίο ασκληπιείο, ενώ κάτι ακόμα που το καθιστά μοναδικό είναι το γεγονός πως αποτελεί τον μοναδικό τοιχογραφημένο εξωτερικά ναό της Κρήτης. Από το προαύλιό του οι δρόμοι διακλαδίζονται: ύστερα από 40' πορείας συναντάς τον σπηλαιώδη ναό του Αγίου Αντωνίου, ενώ σε επιπλέον μία ώρα καταλήγεις στην ανδρική μονή Κουδουμά, ένα από τα ιστορικότερα μοναστήρια της Κρήτης, όπου μπορείς να διανυκτερεύσεις.

Αγίου Ιωάννη, Καπετανιανά: Βαθιά στα Αστερούσια Ορη του Ηρακλείου και έπειτα από 10 χλμ. ελικοειδών χωματόδρομων από τα Καπετανιανά φτάνεις στην παραλία του Αϊ-Γιάννη, όπου ένα κακοτράχαλο μονοπάτι οδηγεί στο ομώνυμο σπηλαιοεκκλησάκι. Το κατανυκτικό ησυχαστήριο υπήρξε κέντρο ασκητισμού από τότε που σχηματίστηκε ο πρώτος μοναστικός πυρήνας στις σπηλιές της Ν. Κρήτης, είναι χτισμένο πάνω σε αρχαίο ασκληπιείο, ενώ κάτι ακόμα που το καθιστά μοναδικό είναι το γεγονός πως αποτελεί τον μοναδικό τοιχογραφημένο εξωτερικά ναό της Κρήτης. Από το προαύλιό του οι δρόμοι διακλαδίζονται: ύστερα από 40′ πορείας συναντάς τον σπηλαιώδη ναό του Αγίου Αντωνίου, ενώ σε επιπλέον μία ώρα καταλήγεις στην ανδρική μονή Κουδουμά, ένα από τα ιστορικότερα μοναστήρια της Κρήτης, όπου μπορείς να διανυκτερεύσεις.

Πρέβελη, Ρέθυμνο: Αν η Χρυσοσκαλίτισσα είναι η «βασίλισσα» των Χανίων, η Μονή του Πρέβελη είναι το γνωστότερο μοναστήρι του Ρεθύμνου, όχι μόνο λόγω της εθνικής του προσφοράς αλλά και γιατί συνορεύει με μία από τις γνωστότερες παραλίες της Κρήτης. Πλησίον της εξωτικής παραλίας Πρέβελη και με απέραντη θέα στο πέλαγος, δύο μονές μαγνητίζουν τα βλέμματα της Ορθοδοξίας. Η Κάτω Μονή είναι ερειπωμένη, η δε Πίσω Μονή αφιερώνεται στον Αγιο Ιωάννη τον Θεολόγο και είναι επισκέψιμη. Ιδρύθηκε τον 16ο ή 17ο αι., οφείλει το όνομά της σε έναν φεουδάρχη ονόματι Πρέβελη, ενώ ο θρησκευτικός της πλούτος αντικατοπτρίζεται στα ενδότερα του Μουσείου Εκκλησιαστικής Τέχνης.

Πρέβελη, Ρέθυμνο: Αν η Χρυσοσκαλίτισσα είναι η «βασίλισσα» των Χανίων, η Μονή του Πρέβελη είναι το γνωστότερο μοναστήρι του Ρεθύμνου, όχι μόνο λόγω της εθνικής του προσφοράς αλλά και γιατί συνορεύει με μία από τις γνωστότερες παραλίες της Κρήτης. Πλησίον της εξωτικής παραλίας Πρέβελη και με απέραντη θέα στο πέλαγος, δύο μονές μαγνητίζουν τα βλέμματα της Ορθοδοξίας. Η Κάτω Μονή είναι ερειπωμένη, η δε Πίσω Μονή αφιερώνεται στον Αγιο Ιωάννη τον Θεολόγο και είναι επισκέψιμη. Ιδρύθηκε τον 16ο ή 17ο αι., οφείλει το όνομά της σε έναν φεουδάρχη ονόματι Πρέβελη, ενώ ο θρησκευτικός της πλούτος αντικατοπτρίζεται στα ενδότερα του Μουσείου Εκκλησιαστικής Τέχνης.