Οι συμβολισμοί των Χριστουγέννων

Γράφουν Τζένη Σουμάκη-παιδοψυχίατρος-ψυχαναλύτρια
Αγγελική Φωτεινού -δραματοθεραπεύτριας-εργοθεραπεύτριας-κοινωνικής λειτουργού

Οι μύθοι, οι παραδόσεις, τα ήθη και τα έθιμα περιέχουν ισχυρούς συμβολισμούς, νοήματα και ιδέες που δίνουν απαντήσεις και απελευθερώνουν συναισθήματα.
Από τις παραδόσεις που αφορούν τα περάσματα και τα διαβατήρια έθιμα για τα παιδιά και την παιδική ηλικία, καθοριστικής σημασίας είναι οι μύθοι και τα τελετουργικά δρώμενα που σχετίζονται με το χριστουγεννιάτικο δέντρο, με τη γέννηση του Χριστού, με τον ερχομό του Αϊ-Βασίλη, με τα κάλαντα και με τους καλικάντζαρους.
Τα κάλαντα

Η ιστορία των καλάντων συνδέεται άρρηκτα με την αρχαία Ελλάδα. Τα παιδιά εκείνης της εποχής κρατούσαν ένα ομοίωμα καραβιού, που παρίστανε τον ερχομό του θεού Διόνυσου. Ενίοτε κρατούσαν κλαδί ελιάς ή δάφνης, στο οποίο κρεμούσαν κόκκινες και άσπρες κλωστές. Στις κλωστές έδεναν τις προσφορές των νοικοκύρηδων. Εν συνεχεία, αυτό το έθιμο διαδόθηκε στη Ρώμη. Στο Βυζάντιο, κρατούσαν ραβδιά, ή φανάρια, ή ομοιώματα πλοιαρίων ή κτηρίων, καλά στολισμένα, και συνόδευαν το τραγούδι τους κρούοντας ένα τρίγωνο ή ένα τύμπανο. Αυτήν τη γιορτινή ατμόσφαιρα αναπαράγει ο πίνακας του Νικηφόρου Λύτρα, Ο τυμπανιστής.
Κύριος σκοπός αυτών των τραγουδιών είναι μετά τα «Χρόνια Πολλά» το φιλοδώρημα, είτε σε χρήματα (σήμερα), είτε σε προϊόντα (παλιότερα).
Το χριστουγεννιάτικο δέντρο

Το δέντρο, ως χριστουγεννιάτικο σύμβολο, αρχίζει να χρησιμοποιείται μετά τον 8ο αιώνα. Αυτός που καθιέρωσε το έλατο ως χριστουγεννιάτικο δέντρο ήταν, σύμφωνα με την παράδοση, ο Άγιος Βονιφάτιος. Για να υποβαθμίσει τη σημασία που απέδιδαν οι ειδωλολάτρες στη δρυ, ανέδειξε το έλατο ως χριστιανικό σύμβολο , ειδικά ως σύμβολο των Χριστουγέννων. Φυσικά, στο πέρασμα των αιώνων, το νόημα του χριστουγεννιάτικου δέντρου άλλαξε αρκετές φορές. Αρχικά, για να συμβολίσει την ευτυχία που φέρνει στον άνθρωπο η γέννηση του Χριστού, άρχισε να γεμίζει το δέντρο-σύμβολο με διάφορα χρήσιμα είδη (κυρίως με φαγώσιμα και, εν συνεχεία, με ρούχα και με άλλα είδη καθημερινής χρήσης), συμβολίζοντας έτσι την προσφορά των Θείων Δώρων. Εν συνεχεία, εξελίχθηκε σε απαραίτητο διακοσμητικό είδος, το οποίο πολύ σύντομα πήρε θέση «Δωροθήκης», δηλαδή του χώρου στον οποίον οι συγγενείς και οι φίλοι τοποθετούσαν τα δώρα ο ένας για τον άλλον. Στην πατρίδα μας, οι Βαυαροί έφεραν για πρώτη φορά στην Αθήνα το χριστουγεννιάτικο δέντρο .

Ο Άγιος Βασίλειος

Στα κάλαντα της Πρωτοχρονιάς, ο Άγιος Βασίλειος εμφανίζεται συνήθως ως ασκητής και επιμελής μαθητής, λόγω της μεγάλης αγάπης που έτρεφε για τα γράμματα. Έρχεται πάντοτε, μας λένε οι μύθοι και τα κάλαντα που αναφέρονται σε αυτόν, από την Καισαρεία κουβαλώντας τα σύμβολα της σχολικής ζωής: «μολύβι και χαρτί, χαρτί και καλαμάρι». Παλιότερα, όταν η μόρφωση αποτελούσε αξιοζήλευτο προσόν και ήταν μέσον για αλλαγές σε μιαν άλλη τάξη πραγμάτων, που τα απαιτούμενα για τη ζωή θα ήταν περισσότερα, ήταν φυσικό ο παραδοσιακός άνθρωπος να επιδιώκει αυτό το ύψιστο αγαθό για τα παιδιά του και να προσπαθεί να τα στρέψει προς αυτήν την κατεύθυνση. Παράλληλα, σε διάφορες αγροτικές περιοχές του Ελλαδικού χώρου, ο Άγιος Βασίλειος εμφανίζεται στα κάλαντα και ως ζευγολάτης, ώστε να ευλογηθεί και η επαγγελματική ενασχόληση που εξασφάλιζε τα προς το ζην στις παραδοσιακές οικογένειες. Στη Δυτική παράδοση, τον ρόλο του Αγίου Βασιλείου έχει αναλάβει ο Άγιος Νικόλαος, ο προστάτης των νέων. Έτσι, ο Σάντα Κλάους, ο Σάντα Νικολάους , που είναι η δυτική και αμερικανική εκδοχή του δικού μας Αϊ-Βασίλη, ο οποίος φέρνει δώρα, ικανοποιεί διάφορες επιθυμίες και αποτελεί την ενσάρκωση της καλοτυχίας και της καλής χρονιάς. Πρόκειται για πατρική μορφή που μαγεύει τα παιδιά και ωθεί τους μεγάλους να μπουν στο κλίμα των εορταστικών ημερών.

Οι καλικάντζαροι

Οι καλικάντζαροι έχουν μακρά ιστορία στον τόπο μας. Σε κάθε περιοχή, και κυρίως στα χωριά, υπάρχουν πολλοί θρύλοι και έθιμα σχετικά με αυτούς. Εμφανίζονται κάθε Χριστούγεννα. Μερικοί λένε ότι είναι πνεύματα, καλά και κακά. Άλλοι πάλι πιστεύουν ότι είναι παράξενα όντα, μαλλιαρά, και ότι τρυπώνουν στα σπίτια από τις καμινάδες. Τις νύχτες κλέβουν τα φαγητά (τρελαίνονται για τα σύκα). Όταν τελειώσουν το φαγητό τους, αρχίζουν να χορεύουν. Όλοι οι χωρικοί, όταν πλησιάζει το βράδυ, φοβούνται να ξεμυτίσουν από το σπίτι τους, κυρίως τα μικρά παιδιά, ώσπου να έρθουν τα Φώτα και οι καλικάντζαροι πάνε να ζήσουν κάτω από τη γη, για να εμφανιστούν ξανά τα επόμενα Χριστούγεννα.