Φωκάς Κορινθίας Το βουνό του Απεσάντιου Διός

Ένα από τα πιο γνωστά ορόσημα του Κορινθιακού τοπίου είναι ο όρος Φωκάς ή Φουκάς που δεσπόζει ανάμεσα στις πεδιάδες της Βόχας, των Κλεωνών και της Νεμέας. Γνωστό στην αρχαιότητα ως Όρος Απέσας είναι πλούσιος σε μυθολογία, αρχαία και μεσαιωνική ιστορία και αποζημιώνει τον πεζοπόρο με την πανοραμική θέα προς τα όροι της Πελοποννήσου και της νοτίου Στερεάς, τα νερά του Κορινθιακού, Σαρωνικού και Αργοσαρωνικού κόλπου.
Το ευδιάκριτο τραπεζοειδούς σχήμα της κορυφής του φαίνεται να ενέπνευσε τη μυθολογία περί δημιουργίας του κόσμου και συνάμα την ονομασία του. Σε μια εκδοχή του μύθου του Κατακλυσμού, το πλοιάριο του Δευκαλίωνα προσάραξε πάνω στον Φουκά και ο γιος του Προμηθέα ίδρυσε στη κορυφή τον βωμό που αφιέρωσε στον Αφέσιο Δία. «Αφέσιος Ζεύς έν Άργει τιμάται. Είρηται δε ότι Δευκαλίων του κατακλυσμού γενομένου διαφυγών και είς την άκραν την Άργου διασωθείς ιδρύσατο βωμόν Αφεσίου Διός, ότι αφείθη εκ του κατακλυσμού», γράφει ο Αρριανός στα Βυθυνιακά. Ο Παυσανίας αντιθέτως διηγείται πως ο μυθικός ήρωας Περσέας ήταν ο πρώτος που προσέφερε εδώ θυσία στον Απεσάντιο Δία: «Και όρος Απέσας εστίν υπέρ την Νεμέαν, ένθα Περσέα πρώτον Διά θύσαι λέγουσιν Απεσαντίω».
Τα υπολείμματα του μεγάλου βωμού στάχτης του Απεσάντιου Διός, που μνημονεύει και ο Παυσανίας, σώζονται ως σήμερα και η αρχαιολογική σκαπάνη έχει εντοπίσει μεγάλο αριθμό κεραμικών κατάλοιπων που χρονολογούνται από τη γεωμετρική περιόδου ως τον 4ο αιών. π.Χ., ένδειξη ότι ο όρος Απέσας υπήρξε ένας σημαντικός τόπος λατρείας ωσότου πέρασε στη σκιά του μεταγενέστερου ναού του Νεμείου Διός (4ος αιών. π.Χ.).
Ωστόσο οι μυθικές παραδόσεις επιτρέπουν το συμπέρασμα πως η λατρεία του Διός στον όρο Φουκά έχει τις ρίζες της στις προϊστορικές λατρευτικές παραδόσεις. Η Θεά Σελήνη, που σε θεολογικό και συμβολικό επίπεδο αποτελεί τη θηλυκή αρχή της δημιουργίας του Κόσμου, φέρεται να αφήνει στη κορυφή του Φουκά, κατόπιν εντολής της Ήρας, το Λιοντάρι της Νεμέας, του οποίου ήταν η τροφός, για να σκορπίσει τον φόβο και τον τρόμο στη περιοχή: «Απέσας όρος της Νεμέας από Αφέσαντος (…) δια την άφεσιν του λέοντος εκεί γαρ εκ της σελήνης αφείθη.» Λέγεται επίσης πως το βουνό λεγόταν και «Σεληναίο» ή «Σεληνούντιο» ως αφιερωμένο στη θεά Σελήνη. Άρα είναι πιθανόν να προϋπήρχε στον όρο Φουκά λατρεία της Σελήνης, που ήταν και ιδιαίτερα διαδεδομένη στη Πελοπόννησο.
Αναφορές αρχαίων συγγραφέων συνδέουν τον βωμό του Απεσάντιου Διός και με τον ιδρυτικό μύθο των Νεμέων Αγώνων, όταν οι Επτά Επί Θήβας τέλεσαν τα Νέμεα ως επιτάφιους αγώνες στη μνήμη του νηπίου Οφέλτη, γιό του βασιλιά της Νεμέας Λυκούργου. Όπως μας διηγείται ο Στέφανος ο Βυζάντιος, ο Αρίων ίππος, το μυθικό αρκαδικό άλογο που είχε δοθεί από τον Ηρακλή στον Άδραστο, ένας από τους «Επτά», έσπευσε μετά τη νίκη του δίπλα στο βωμό. Αναφέρει επίσης την εκδοχή πως η ονομασία του όρους «Αφέσας», προέκυψε γιατί οι ιππικοί αγώνες είχαν τον τερματισμό στους πρόποδες του.
Ο βωμός του Απεσάντιο Διός απεικονίζεται και σε νόμισμα των Αρχαίων Κλεωνών της εποχής της ρωμαίας αυτοκράτειρας Ιουλία Δόμνα (193-217 μ.Χ.), που ήταν μέλος της δυναστείας των Σεβήρων και σύζυγος του αυτοκράτορα Σεπτίμιο Σεβήριο ο οποίος τύπωσε νομίσματα που έφεραν τη μορφή της ως ένδειξη στοργής και ευμένειας προς αυτήν. Στη πίσω πλευρά του νομίσματος ο όρος Απέσας απεικονίζεται ως ένας βράχος στη κορυφή του οποίου βρίσκεται ένας βωμός στάχτης πάνω από το οποίο στέκεται ένας αετός, σύμβολο του Δία και των αυτοκρατόρων.

Ο μεσαιωνικός Φουκάς-Το παρεκκλήσι της Παναγίας-Θρύλοι & παραδόσεις
Σε ανέκδοτο τούρκικο κατάστιχο του Ιστορικού Αρχείου Μακεδονίας που συντάχτηκε το 1500 περίπου, μνημονεύεται ο οικισμός του Φουκά. Φαίνεται πως αυτή η στρατηγική σημασίας τοποθεσία και η φυσική οχύρωση του οροπεδίου σε υψόμετρο 873 μ. εκμεταλλεύτηκε για την ανέγερση φρουρίου στα χρόνια του Μεσαίωνα . Στη περιοχή της Κορίνθου, οι αγώνες ανάμεσα στου ντόπιους και τους Φράγκους εισβολείς συνέβαλαν στη κατασκευή πολλών φρουρίων, τα οποία χτίζονταν για να ελέγχουν μια περιοχή ή και κάποιο πέρασμα και χρησιμοποιούνταν επίσης ως καταφύγια για τα γύρω χωριά. Το φρούριο του Φουκά είχε οπτική σύνδεση με τα κυριότερα κέντρα της περιοχής, το κάστρο του Ακροκορίνθου και το κάστρο των Βασιλικών, καθώς και με το φρούριο του Πολυφέγγους (Αγίου Γεωργίου) και το κάστρο του Αγίου Βασιλείου. ‘Έλεγχε τον κάμπο της Βόχας, των Κλεωνών και της Νεμέας καθώς και σημαντικές οδούς που συνδέανε τη Κόρινθο με την Αργολίδα. Στην ανατολική και μοναδική βατή πλευρά του οροπεδίου, βρίσκονται τα ίχνη του μεσαιωνικού οικισμού που προστατευόταν από τείχος πάχους 1,5 μ. περίπου που είχε κατασκευαστεί από απελέκητες πέτρες, χωρίς κονίαμα. Τα χαλάσματα των σπιτιών είναι σήμερα άμορφοι σωροί από πέτρες και κεραμίδια. Σύμφωνα με τον καθηγητή ιστορικής γεωγραφίας, Μιχάλη Σ. Κορδώση, το τοπωνύμιο Φουκάς προέρχεται από τη βυζαντινή οικογένεια των Φωκάδων.

κείμενο- φωτογραφίες Patricia van der Wal