Βασιλόπιτα & Χριστόψωμο –Παραδόσεις Αιώνων που χάνονται

Βασιλόπιτα – Παραδόσεις Αιώνων που Πρέπει  να μείνουν Ζωντανές

Ένα άρθρο και μια έρευνα που αξίζει να διαβάσετε γιατί ελάχιστοι γνωρίζουν ακριβώς τι είναι το έθιμο της Βασιλόπιτας και του Χριστόψωμου. Την αληθινή ιστορία, τους Συμβολισμός και την Ορθόδοξη θρησκευτική παράδοση, Γιατί βάζουμε φλουρί στη βασιλόπιτα. Μια ιστορία χιλιάδων χρόνων, που δεν πρέπει να χαθεί στον βωμό των κοινωνικοπολιτικών και τεχνολογικών εξελίξεων και πως είναι ο σωστότερος τρόπος να τηρούμε αυτά τα έθιμα.
H Βασιλόπιτα! Αυτή η γλυκεία στολισμένη πίτα που φτιάχνουμε οι χριστιανοί παραμονές της Πρωτοχρονιάς και κόβεται (μοιράζεται) λίγο αφότου αλλάξει ο χρόνος.

Ιστορία της βασιλόπιτας
Η προέλευση του ΑΡΧΙΚΟΥ εθίμου της βασιλόπιτας είναι πολύ παλαιό.
Προέρχεται από την αρχαία εορτή των «Κρονίων» (των ρωμαϊκών «Σατουρναλίων») που παρέλαβαν οι Φράγκοι, από τους οποίους και προήλθε η συνήθεια της τοποθέτησης νομίσματος μέσα στη πίτα και της ανακήρυξης ως «Βασιλιά της βραδιάς» αυτού που το έβρισκε. Κατά άλλο έθιμο, αντί νομίσματος, έβαζαν φασόλι και αυτόν που το έβρισκε τον αποκαλούσαν «φασουλοβασιλιά».
– Το κόψιμο στις βασιλόπιτας είναι από τα ελάχιστα αρχέγονα έθιμα που επιβιώνουν. Σύμφωνα με τον καθηγητή Δημήτρη Λουκάτο αποτελεί εξέλιξη του γνωστού και λαϊκού εθίμου στις πρωτοχρονιάτικης πίτας. Στην αρχαιότητα υπήρχε το έθιμο του εορταστικού άρτου, τον οποίο σε μεγάλες αγροτικές γιορτές οι αρχαίοι Έλληνες πρόσφεραν στις θεούς.
– Τέτοιες γιορτές ήταν τα Θαλύσια και τα Θεσμοφόρια. Χαρακτηριστικό στοιχείο στις βασιλόπιτας είναι ότι ο άνθρωπος δοκιμάζει την τύχη του με το κέρμα στις, προσπαθώντας να μαντέψει πώς θα του έρθουν τα πράγματα στη νέα χρονιά. Σε όποιον πέσει το φλουρί, στις θα είναι ο τυχερός και ευνοούμενος του νέου έτους! Η ορθόδοξη παράδοση συνέδεσε το έθιμο με τη Βασιλόπιτα.
Η Ιστορία πως το έθιμο αυτό «μπήκε στην Ορθόδοξη θρησκευτική παράδοση.
Η Χριστιανική θρησκευτική παράδοση συνδέει το έθιμο της Βασιλόπιτας με την προσωπικότητα του Μεγάλου Βασιλείου ο όποιος Φυσικά και ήταν υπαρκτό πρόσωπο και μεγάλη προσωπικότητα της εποχής του όπως θα διαβάσετε παρακάτω.
Κατά την Ιστορία στα χρόνια του Ιουλιανού του Παραβάτη, όταν το Βυζάντιο κήρυξε τον πόλεμο στην Περσία, ο Ιουλιανός πέρασε με τον στρατό του από την Καισαρεία της Καππαδοκίας στη Μικρά Ασία Καισαρεία. Τότε διέταξε να φορολογήσουν όλη την επαρχία και τα χρήματα αυτά θα τα έπαιρνε επιστρέφοντας για την Κωνσταντινούπολη.
Έστειλε ένα Έπαρχο ο όποιος στην πραγματικότητα δεν ήθελε απλά να φορολογήσει τους κατοίκους αλλά να τους λεηλατήσει. Και αυτό έκανε αναγκάζοντας κάθε κάτοικο να δώσει ότι είχε ο καθένας από χρυσαφικά, νομίσματα και ότι πολύτιμο είχε.
Εκείνη την εποχή ακριβώς επίσκοπος στην περιοχή αυτή ήταν ο Μέγας Βασίλειος.
Ο Μέγας Βασίλειος προκείμενου να μην χυθεί άλλο αίμα ζήτησε από τους πλούσιους της πόλης του να μαζέψουν ότι χρυσαφικά μπορούσαν προκειμένου να τα παραδώσει ως «λύτρα» στον επερχόμενο κατακτητή. Πράγματι συγκεντρώθηκαν πολλά τιμαλφή.
Όμως ο Ιουλιανός σκοτώθηκε άδοξα σε μια μάχη στον πόλεμο με τους Πέρσες, έτσι δεν ξαναπέρασε ποτέ από την Καισάρεια. Κατά την παράδοση όμως είτε επειδή μετάνιωσε ο έπαρχος, είτε (κατ άλλους) εκ θαύματος ο Άγιος Μερκούριος με πλήθος Αγγέλων απομάκρυνε τον στρατό του, και τον κλέφτη Έπαρχο.
Έτσι λοιπόν τα τιμαλφή δεν παραδόθηκαν ποτέ. Προκειμένου όμως ο Μέγας Βασίλειος να επιστρέψει τα τιμαλφή στους δικαιούχους, μη γνωρίζοντας σε ποιόν ανήκει τι, σκέφτηκε το εξής έξυπνο το όποιο δεν είναι παράδοση αλλά αλήθεια.
Έδωσε εντολή κάποια από τα μαζεμένα χρυσαφικά τα μισά να δοθούν στους φτωχούς, ένα μικρό μέρος κράτησε για τις ανάγκες των ιδρυμάτων της Βασιλειάδος , και τα υπόλοιπα τα μοίρασε στους κατοίκους με ένα πρωτότυπο τρόπο:
Έδωσε εντολή να ζυμώσουν ψωμιά και σε κάθε ψωμί, έβαλε από ένα νόμισμα ή χρυσαφικό ή εκ των τιμαλφών μέσα, και κατόπιν τα μοίρασε στα σπίτια στους κατοίκους την επομένη του εκκλησιασμού. Έτσι τρώγοντας οι κάτοικοι τα ψωμιά όλο και κάτι έβρισκαν μέσα.
Έτσι, γεννήθηκε το έθιμο της πίτας που ονομάσθηκε βασιλόπιτα. Ήταν εποχές που οι αγνές διδαχές του Χριστιανισμού περί αγάπης, λίγου πλούτου, κοινής περιουσίας σε όλους τους ανθρώπους και δικαιοσύνης και βοηθείας σε όλους ηταν πολύ διαδεδομένα.
Το γεγονός αυτό δηλαδή της αποφυγής της καταστροφής της πόλης και της τας με το «φλουρί» μέσα συνεχίσθηκε ως παράδοση στη μνήμη της ημέρας του θανάτου του Αγίου και Μεγάλου Βασιλείου που γιορτάζεται την 1η Ιανουάριου κάθε Νέου Έτους.

Στην Ελλάδα η συνταγή που συνηθίζεται είναι η λεγόμενη «πολίτικη» Βασιλόπιτα που παρασκευάζεται κυρίως από αλεύρι, αυγά, ζάχαρη και γάλα.
Την συναντάμε σε διάφορα μεγέθη και είδη με χαρακτηριστικό της να είναι φουσκωτή, αφράτη και γλυκιά.
Αξίζει να γνωρίζετε πως σε άλλα μέρη όπως πχ στη δυτική Μακεδονία η σε πολύ βόρεια χωρία της Ηπείρου φτιάχνουν αλλά είδη Βασιλόπιτας με διαφορετικούς τρόπους κατασκευής με μπαχαρικά κρασί χορταρικά ακόμα και Βασιλόπιτα που είναι ένα είδος πολύ μυρωδάτης τυρόπιτας και κάπου αλλού φτιάχνουν ένα είδος πασπάτας.
Το Βασικό όμως κοινό γνώρισμα είναι ότι στο εσωτερικό όλων τοποθετείται νόμισμα, συνήθως κοινό όμως σε ορισμένες περιπτώσεις χρυσό (κωσταντινάτο) ή ασημένιο.
Στην ελληνική επαρχία, ανάλογα με το έθιμο, τοποθετείται στο εσωτερικό της βασιλόπιτας μικρό κομμάτι άχυρου, κληματόβεργας ή ελιάς ή, σε κτηνοτροφικές περιοχές, ένα μικρό κομμάτι τυρί, για να φέρουν καλή τύχη στην παραγωγή.
Σε άλλα μέρη, αντί αυτού κατασκευάζουν μικρό στεφάνι από κληματόβεργες που όποιος το βρει στα χωράφια θα είναι τυχερός στα σπαρτά, ή στην ελαιοπαραγωγή ή στο κρασί κλπ.

Στην συνήθως στολισμένη λεύκη, που συμβολίζει την αγνότητα και όχι το χιόνι (όπως πολλοί νομίζουν) επιφάνεια της βασιλόπιτας γράφεται ο αριθμός του νέου έτους, με σειρές αποφλοιωμένων αμυγδάλων ή με ζάχαρη η με γλάσο.
Αξίζει να γνωρίζουμε την Σωστή τήρηση του ελληνικού έθιμο της βασιλόπιτας γιατί με την πάροδο του χρόνου έχει χαθεί η πραγματική «ιεροτελεστία» του Εθίμου.
Η Βασιλόπιτα κατά το ελληνικό έθιμο κόβεται σε οικογενειακή συγκέντρωση αμέσως με τον ερχομό του νέου έτους κυρίως μετά από φαγοπότι όπου και ακολουθεί εκείνο το παιχνίδι τύχης με χαρτοπαιξία η το παραδοσιακό σβουράκι «για το καλό του καινούργιου χρόνου». Ένα έθιμο που προϋποθέτει το «άνοιγμα» της τύχης για τον νέο χρόνο.
Στις 12.00 ακριβώς τα μεσάνυχτα με την αλλαγή του έτους σβήνουν τα φώτα και τα ξανανάβουν τρεις φορές ευχόμενοι και αντευχόμενοι με ζεστές αληθινές αγκαλιές όλοι «χρόνια πολλά» και «ευτυχισμένο το νέο έτος».
Τότε προσκομίζεται η Βασιλόπιτα στο τραπέζι όπου ο νοικοκύρης του σπιτιού η όποιος ο νοικοκύρης επιλέξει (συνήθως τα παιδιά η κάποιος γαμπρός) αφού την σταυρώσει με το μαχαίρι τρεις φορές αρχίζει να τη κόβει σε τριγωνικά κομμάτια προσφερόμενο σε κάθε ένα παριστάμενο μέλος της οικογένειας ή φίλων και συγγενών με πρώτο κομμάτι του σπιτιού (ή του Χριστού της Παναγίας και του Άι Βασίλη), του σπιτονοικοκύρη, της σπιτονοικοκυράς και των άλλων παρισταμένων (και είναι πολύ σημαντική αυτή η λεπτομέρεια) ΚΑΤΑ ΤΑΞΗ, κατά τάξη συγγένειας και ηλικία με τα δυο τελευταία κομμάτια του σπιτιού και του φτωχού. Δεν θα πρέπει να λησμονούνται τυχόν μετανάστες της οικογένειας που βρίσκονται σε μέρη του εξωτερικού, ασθενείς που δεν βρίσκονται μαζί και άλλα πρόσωπα της οικογένειας που για διάφορους λόγους δεν παρίστανται. Ανάλογα με την περίπτωση μπορεί να κοπεί κομμάτι «για την εταιρεία», «για το μαγαζί» κ.λπ..

Το κόψιμο της Βασιλόπιτας μπορεί να συνεχιστεί για δώδεκα ημέρες ΜΟΝΟ τις επόμενες μέρες του «Δωδεκαήμερου» των εορτών στους κατά τόπους χώρους εργασίας των Χριστιανών ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΥΛΟΓΙΑ του νέου έτους. Υπουργεία, γραφεία και σύλλογοι μπορεί να κόβουν βασιλόπιτες μέχρι και το μήνα Φεβρουάριο.
Σε πολλά νησιά με το ξημέρωμα της 1ης του Νέου Έτους αναλαμβάνει ο σπιτονοικοκύρης να καθαγιάσει την οικία κρατώντας είτε τμήμα της Βασιλόπιτας είτε του αντίστοιχου των Χριστουγέννων Χριστόψωμο και ένα κερί μπαινοβγαίνοντας στη πόρτα τρεις φορές λέγοντας «έξω τα κακά, μέσα τα καλά».
Γράφει o

Παναγιώτης Κουλουμπής

  Δημοσιογράφος – Ιστορικός